Bước ngoặt của đổi mới cơ chế quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được Chính phủ thể hiện trong Nghị định số 99/2007/NĐ - CP ngày 13/6/2007 về quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình (NĐ99). Đến nay NĐ99 ban hành đã được hơn một năm, để có căn cứ tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý chi phí ĐTXDCT, chúng ta phải đánh giá những kết quả đạt được và đưa ra những nội dung cần tiếp tục hoàn thiện của Nghị định này.
NĐ99 ra đời trong bối cảnh nước ta đang tiến hành công cuộc hội nhập sâu, rộng vào nền kinh tế thế giới, do vậy nó cũng được xã hội đón nhận tích cực trong không khí tưng bừng của sự kiện nước ta gia nhập tổ chức thương mại thế giới, kinh tế đất nước đạt mức tăng trưởng cao, bên cạnh đó nó cũng chịu tác động không tích cực bởi ảnh hưởng của cơ chế cũ (tập trung, bao cấp).
NĐ99 ra đời từ kết quả của Đề án đổi mới cơ chế chi phí đầu tư xây dựng công trình được Thủ tướng Chính phủ thông qua tại văn bản số 1585/TTg - CN ngày 09/10/2006 và những mục tiêu chính của đề án ở giai đoạn 2007-2008 là:
- Phân định chức năng quản lý Nhà nước về chi phí đầu tư xây dựng và trách nhiệm quản lý chi phí đầu tư xây dựng và trách nhiệm quản lý chi phí đầu tư xây dựng của các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng;
- Nhà nước ban hành các cơ chế, chính sách, phương pháp xác định chi phí đầu tư xây dựng tạo cơ sở cho các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình;
- Xây dựng và đổi mới cơ chế hợp đồng xây dựng, phương thức thanh toán hợp đồng xây dựng bảo đảm tính bình đẳng, công khai và minh bạch;
- Xây dựng cơ chế, chính sách cho việc xã hội hoá công tác quản lý và khống chế chi phí đầu tư xây dựng.
Có thể nói, NĐ99 và các văn bản hướng dẫn đã đáp ứng tốt các mục tiêu của đề án đổi mới cơ chế Quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình trong giai đoạn 2007 - 2008. NĐ99 đối với dự án sử dụng vốn Nhà nước, đang dần đi vào cuộc sống và được thể hiện như sau:
1. Về mục tiêu Phân định chức năng quản lý Nhà nước về chi phí đầu tư xây dựng và trách nhiệm quản lý chi phí đầu tư xây dựng của các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng:
Việc phân cấp quản lý giữa các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng trong NĐ99 khá rõ ràng và khoa học giữa Nhà nước, người phê duyệt dự án, chủ đầu tư, nhà thầu tư vấn, nhà thầu xây dựng và các chủ thể liên quan khác.
Vai trò, vị trí của Nhà nước được thể hiện đúng và rõ. Nhà nước chỉ làm chức năng định hướng, ban hành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, hướng dẫn, kiểm tra việc thực hiện. Trong chức năng quản lý Nhà nước cũng nêu rõ nhiệm vụ của từng cơ quan quản lý Nhà nước các cấp (các Bộ, uỷ ban nhân dân cấp tỉnh), do vậy hiệu quả quản lý cũng đạt kết quả tốt hơn.
Việc phân định chức năng quản lý của NĐ99 đã thể hiện rõ hơn so với các qui định trước đây về vai trò giữa các chủ thể tham gia trực tiếp vào quá trình thực hiện dự án đầu tư xây dựng công trình, bao gồm chủ đầu tư – nhà tư vấn – nhà thầu. Chủ đầu tư chủ yếu làm công tác tổ chức quản lý, giúp chủ đầu tư các việc lập dự án, thiết kế, lựa chọn nhà thầu, giám sát thi công là các nhà tư vấn. Đây là mô hình tổ chức quản lý, thực hiện dự án hiệu quả.
Đặc biệt trong việc phân định chức năng quản lý của NĐ99 là làm rõ chức năng của chủ đầu tư. NĐ99 chỉ rõ rằng chủ đầu tư xây dựng công trình chịu trách nhiệm toàn diện về quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình từ gia đoạn chuẩn bị đầu tư đến khi kết thúc xây dựng đưa công trình vào khai thác, sử dụng. Việc phân định này đã đưa chủ đầu tư về đúng vị trí, đã tăng quyền, trách nhiệm và tính chủ động cho chủ đầu tư và nó là yếu tố quan trọng để dự án đầu tư đạt được mục tiêu về tiến độ, chất lượng và chi phí.
Chức năng của tư vấn, nhà thầu cũng được nêu rõ và được ràng buộc trách nhiệm pháp lý giữa các bên thông qua hợp đồng xây dựng. NĐ99 cũng chỉ rõ rằng nhà tư vấn, nhà thầu phải chịu trách nhiệm với chủ đầu tư về kết quả công việc thực hiện của mình.
Như vậy mục tiêu thứ nhất trong giai đoạn 2007 – 2008 của đề án đổi mới cơ chế Quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình được thể hiện trong NĐ99 và các văn bản hướng dẫn đến nay đã được thực hiện.
2. Về mục tiêu Nhà nước ban hành các cơ chế, chính sách, phương pháp xác định chi phí đầu tư xây dựng tạo cơ sở cho các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình:
Mục tiêu này NĐ99 đã thực hiện cơ bản và cũng đã phát huy được hiệu quả. NĐ99 qui định Nhà nước chỉ thực hiện chức năng quản lý về chi phí ĐTXDCT thông qua việc ban hành các cơ chế, chính sách, hướng dẫn và kiểm tra việc thực hiện, không can thiệp trực tiếp vào công việc định giá xây dựng như trước đây. Phương cách quản lý này là phù hợp với cơ chế thị trường.
NĐ99 đã hướng dẫn những nội dung cơ bản của công tác quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình bao gồm: Nội dung, phương pháp lập, điều chỉnh tổng mức đầu tư, dự toán, định mức xây dựng, giá xây dựng, chỉ số giá xây dựng, thanh toán, quyết toán vốn đầu tư. Qui định những nội dung cơ bản về hợp đồng trong hoạt động xây dựng.
Tổng số đã có gần 30 văn bản hướng dẫn NĐ99, bao gồm các thông tư hướng dẫn lập và quản lý chi phí ĐTXDCT, Hợp đồng trong hoạt động xây dựng, phương pháp xác định giá ca máy và thiết bị xây dựng, lập và quản lý chi phí khảo sát xây dựng, quyết toán vốn đầu tư XDCT; các quyết định về chương trình khung đào tạo bồi dưỡng nghiệp vụ định giá xây dựng, cấp chứng chỉ kỹ sư định giá xây dựng; các văn bản công bố phương pháp xác định chỉ số giá xây dựng, xác định suất vốn đầu tư, đo bóc khối lượng, công suất vốn đầu tư, chỉ số giá xây dựng, các tập định mức chi phí, định mức dự toán xây dựng....Qui định của ND (là cơ sở rất tốt cho các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng quản lý chi phí ĐTXDCT, đặc biệt để cho chủ đầu tư thực hiện các chức năng được NĐ99 phân cấp như nêu ở mục 1. Tuy nhiên nhiều nội dung hướng dẫn còn ở dạng thông tư, nếu các nội dung có tính ổn định trong các thông tư đưa vào nghị định thì hiệu quả quản lý sẽ tốt hơn.
3. Về mục tiêu xây dựng và đổi mới cơ chế hợp đồng xây dựng, phương thức thanh toán hợp đồng xây dựng bảo đảm tính bình đẳng, công khai và minh bạch:
Do đặc điểm của dự án ĐTXDCT có vốn đầu tư lớn, thời gian thi công dài, công trình được xây dựng từ nhiều loại vật tư, thiết bị, có nhiều chủ thể tham gia, vì vậy để công trình thi công đạt tiến độ nhanh, chi phí thấp, chất lượng tốt... thì việc quản lý hợp đồng xây dựng là rất quan trọng. Hợp đồng trong hoạt động xây dựng có vai trò quyết định đến kết quả của dự án ĐTXDCT, là công cụ pháp lý để các bên thực hiện quyền, nghĩa vụ cũng như giải quyết tranh chấp xảy ra (nếu có) trong quá trình tổ chức thực hiện dự án.
NĐ99 đã qui định những nội dung cơ bản liên quan đến hợp đồng trong hoạt động xây dựng như vai trò của hợp đồng, hồ sơ hợp đồng, giá hợp đồng, điều chỉnh giá hợp đồng, thanh toán hợp đồng, xử lý phát sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng.
Bộ Xây dựng đã ban hành Thông tư hướng dẫn hợp đồng trong hoạt động xây dựng, nội dung thông tư đã hướng dẫn tương đối đầy đủ, cụ thể về nguyên tắc ký kết hợp đồng; giá hợp đồng và điều chỉnh giá hợp đồng; thanh toán hợp đồng và hồ sơ thanh toán hợp đồng; quyền, nghĩa vụ của các bên; mối quan hệ giữa các chủ thể tham gia thực hiện hợp đồng... và công bố nhiều mẫu hợp đồng trong hoạt động xây dựng (như mẫu hợp đồng thiết kế, mẫu hợp đồng thi công xây dựng, mẫu hợp đồng tư vấn quản lý dự án,...).
Các qui định của NĐ99 thông tư hướng dẫn về hợp đồng trong hoạt động xây dựng đã tạo được sự đổi mới đáng kể về cơ chế quản lý hợp đồng, đảm bảo tính bình đẳng, công khai và minh bạch giữa các bên trong quá trình thực hiện hợp đồng, đã tiếp cận với thông lệ quốc tế, đã góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án ĐTXDCT trong thời gian vừa qua. Hiện nay nhiều nội dung hướng dẫn hợp đồng vẫn còn ở cấp thông tư, khi các nội dung hướng dẫn có tính ổn định được nâng cấp đưa vào nghị định thì sẽ nâng cao chất lượng công tác quản lý hợp đồng xây dựng, góp phần nâng cao chất lượng quản lý dự án ĐTXDCT ở nước ta.
4. Về mục tiêu Xây dựng cơ chế, chính sách cho việc xã hội hoá công tác quản lý và khống chế chi phí đầu tư xây dựng:
Quản lý chi phí ĐTXDCT tốt là nhân tố quyết định đến việc đạt được mục tiêu hiệu quả của dự án đầu tư. Muốn quản lý chi phí ĐTXDCT hiệu quả thì chúng ta phải tạo được thị trường cho lĩnh vực này, trong đó việc xây dựng cơ chế cho thị trường vận hành là rất quan trọng.
NĐ99 đã cho phép các tổ chức, cá nhân thực hiện nhiều công việc liên quan đến quản lý chi phí ĐTXDCT, qui định quyền, nghĩa vụ của các chủ thể tham gia quản lý chi phí ĐTXDCT trong việc tư vấn giúp chủ đầu tư, tư vấn cho Nhà nước đến việc công bố một số thông tin liên quan đến quản lý chi phí ĐTXDCT.
Điều 18 của NĐ99 đã qui định điều kiện năng lực của các tổ chức, cá nhân khi tham gia hoạt động tư vấn quản lý chi phí ĐTXDCT. Đây là qui định có ý nghĩa rất quan trọng, vì kết quả của công tác quản lý chủ yếu được quyết định bởi con người, do vậy để đáp ứng tốt cho mục tiêu quản lý thì chúng ta phải có cơ chế để quản lý cũng như phát huy trí tuệ sáng tạo của con người.
Bộ Xây dựng đã ban hành các qui định về chương trình khung đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ định giá xây dựng và qui định về cấp chứng chỉ kỹ sư định giá xây dựng theo hướng xã hội hoá nhưng không buông lỏng quản lý chất lượng. Đến nay cả nước đã bồi dưỡng kiến thức cho hơn một vạn người làm công tác quản lý chi phí, đây là nền tảng tốt cho việc nâng cao chất lượng quản lý của công tác này.
Các qui định nêu trên là cơ sở cho việc xã hội hoá công tác quản lý và khống chế chi phí đầu tư xây dựng, nâng cao chất lượng công tác quản lý chi phí. Một số nội dung hướng dẫn ở cấp thông tư nếu được đưa vào nghị định thì sẽ góp phần tốt hơn cho việc nâng cao chất lượng công tác quản lý chi phí ĐTXDCT của chúng ta.
Có thể nói NĐ99 đã đi vào cuộc sống - đây là nhận định của hầu hết các cơ quan khi cho ý kiến đánh giá NĐ99, Nghị định đã góp phần tích cực trong việc thực hiện các dự án ĐTXDCT vượt qua cơn bão giá của năm 2007 và 2008, kết quả được chững minh bằng con số tỷ lệ giải ngân các dự án ĐTXDCT năm 2008 cao nhất so với những năm gần đây.
Để nâng cao hơn nữa chất lượng công tác quản lý chi phí ĐTXDCT, góp phần đẩy nhanh tiến độ giải ngân, nâng cao hiệu quả đầu tư các dự án ĐTXDCT nói chung, các dự án sử dụng vốn nhà nước nói riêng, thực hiện Nghị quyết lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN thì chúng ta phải tiếp tục sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện NĐ99.
Việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện NĐ99 là yêu cầu khách quan, đồng thời cũng là nhiệm vụ thực hiện mục tiêu của đề án đổi mới cơ chế quản lý chi phí ĐTXDCT giai đoạn sau năm 2008, do vậy việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện NĐ99 phải nhằm đạt được các mục tiêu này, đó là:
- Hoàn thiện cơ chế quản lý chi phí đầu tư xây dựng theo cơ chế thị trường. Nhà nước chỉ hướng dẫn bằng các qui định có tính định hướng, tạo môi trường bình đẳng, lành mạnh cho các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng.
- Xây dựng các công cụ tạo điều kiện cho việc thực hiện cơ chế đàm phán, thoả thuận về chi phí đầu tư xây dựng công trình giữa các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng nhằm nâng cao tính pháp lý của hợp đồng.
- Xã hội hoá công tác tư vấn đầu tư xây dựng đặc biệt là tư vấn về quản lý chi phí đầu tư và khống chế chi phí đầu tư xây dựng.
Việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện NĐ99 đã được Chính phủ giao Bộ Xây dựng chủ trì phối hợp với các cơ quan liên quan thực hiện trong năm 2009. Chúng ta tin tưởng rằng khi NĐ99 được hoàn thiện theo các mục tiêu của đề án đổi mới cơ chế quản lý chi phí đầu tư xây dựng thì chất lượng công tác quản lý chi phí của chúng ta sẽ được nâng cao và sẽ góp phần cùng cả nước thực hiện tốt nghị quyết lần thứ 6 Ban chấp hành Trung ương Đảng về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam ./.
Nguồn: XD &ĐT, số 1/2009