Trong những năm qua, thực hiện chủ trương công nghiệp hoá- hiện đại hoá (CNH- HĐH) của Đảng và Nhà nước, ở tất cả các tỉnh và thành phố trong cả nước đã tập trung mọi nguồn lực lập quy hoạch xây dựng và thực hiện các dự án đầu tư xây dnựg các khu, cụm công nghiệp, khu chế xuất, các khu đô thị, khu dân cư tập trung. Chỉ tính trong 5 năm qua trung bình mỗi tỉnh và thành phố đã có hàng ngàn ha được quy hoạch xây dựng. Nhiều đồ án quy hoạch chung, quy hoạch chi tiết có chất lượng được tổ chức triển khai đúng tiến độ có hiệu quả, đã thu hút được nhiều nhà đầu tư xây dựng góp phần tích cực vào việc phát triển kinh tế- xã hội của đất nước nói chung và từng địa phương nói riêng, bộ mặt nông thôn, đô thị của đất nước ngày càng được đổi mới. Tuy nhiên, nhiều đồ án quy hoạch xây dựng chất lượng còn thấp, thiếu tính khoa học và chiến lược lâu dài, quá trình lập và triển khai thực hiện quy hoạch xây dựng còn thiếu dân chủ, công khai hoặc còn làm hình thức dẫn đến những hiện tượng như: quy hoạch treo, công tác đền bù giải phóng mặt bằng có nhiều khó khăn, tiến độ thực hiện quá chậm, một số nơi nhân dân không đồng tình ủng hộ, còn thắc mắc khiều kiện kéo dài. Do nghiên cứu khảo sát chưa kỹ, một số nơi khi triển khai thực hiện còn nhiều bất cập như hệ thống giao thông, cấp điện, cấp nước, thoát nước, vấn đề môi trường... còn bất hợp lý phải điều chỉnh nhiều lần, gây lãng phí tốn kém, ảnh hưởng đến cảnh quan môi trường, bộ mặt của đô thị và nông thôn, ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh của các đơn vị. Điều đáng quan tâm là nhiều khu công nghiệp, khu đô thị cả hàng trăm ha đã được thu hồi đất, đền bù giải phóng mặt bằng vài năm qua, chưa được xây dựng, nhân dân mất ruộng, đất bỏ hoang cỏ mọc. Chỉ tính sơ bộ cho một ha ở đồng bằng được thu hồi đất kể cả giá trị sức lao động người dân làm ra, tiền đền bù giải phóng mặt bằng, san bằng lấp trũng, xây dựng hạ tầng cũng tốn kém hàng vài tỷ đồng đó là chưa kể có khoảng từ 25- 30 lao động không có việc làm. Nếu một địa phương thu hồi hàng trăm ha, không được triển khai thực hiện, để treo đó sẽ lãng phí hàng vài trăm tỷ đồng, vì vậy để đảm bảo tính khả thi của quy hoạch xây dựng là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng góp phần phát triển tăng trưởng kinh tế đồng thời ổn định đời sống nhân dân bảo đảm được an ninh xã hội. Dưới đây xin nêu một số biện pháp cơ bản để đảm bảo tính khả thi của quy hoạch xây dựng
1.Quy hoạch xây dựng phải phù hợp và dựa trên quy hoạch phát triển kinh tế của địa phương và vùng miền đã được phê duyệt.
Đây là vấn đề quan trọng có tính cốt lõi và đảm bảo tính chiến lược của việc phát triển kinh tế- xã hội của địa phương. Trong thời gian qua không ít đơn vị, địa phương khi quy hoạch xây dựng còn tùy tiện, do nhiều yếu tố khách quan hoặc yêu cầu đầu tư, hoặc do ý kiến chủ quan của một số cán bộ chủ chốt đã lập quy hoạch xây dựng nhưng lại không phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế- xã hội đã gây những lãng phí tốn kém, nhiều công trình đã xây dựng phải phá vỡ hoặc điều chỉnh. Quy hoạch xây dựng phải được tính toán hiệu quả trong thời gian từ 10- 20 năm, thậm chí 50 năm mà không lạc hậu. Quy hoạch xây dựng phải phù hợp với quy hoạch giao thông, nông nghiệp, công nghiệp, hạ tầng xã hội. Quy hoạch xây dựng của một địa phương phải đặt trong quy hoạch của cả vùng miền, phải tính toán được khả năng đầu tư, xúc tiến quá trình đầu tư theo kế hoạch đề ra, tránh hiện tượng khi có đất lại không có người đầu tư. Một quy hoạch xây dựng mà không gắn với kinh tế- xã hội, với môi trường xung quanh thì sẽ có nhiều khó khăn, phát triển không bền vững. Thực tế trong những năm qua, khi xây dựng nhà máy không gắn với vùng phát triển nguyên liệu, nên xây dựng nhà máy xong, không có nguyên liệu hoặc có thì vận chuyển nguyên liệu đến nhà máy rất khó khăn như một số nhà máy đường, chế biến đay, chế biến lương thực...Một số nhà máy xây dựng không tính toán đến xử lý môi trường nên khi mới đi vào hoạt động đã phải đóng cửa hoặc tạm đình chỉ hoạt động. Một số khu đô thị mới xây dựng xong, dân đến ở thiếu hẳn phần hạ tầng xã hội như trường học, bệnh viện, khu vui chơi giải trí, sinh hoạt hội họp,dịch vụ thương mại đã gây không ít khó khăn cho người dân
2. Phải đảm bảo dân chủ công khai quy hoạch xây dựng
Dân chủ công khai quy hoạch xây dựng là quan trọng giúp cho việc tham gia của cộng đồng với quy hoạch xây dựng, bảo đảm cho mọi người dân được quyền tham gia vào những quyết định thực hiện các dự án xây dựng để quy hoạch xây dựng hợp lý hơn và đạt hiệu quả cao hơn. Việc thực hiện dân chủ công khai quy hoạch xây dựng phải đảm bảo dân chủ thực sự, tránh hình thức, áp đặt nhưng phải có kỷ cương và đúng pháp luật, dân chủ phải đi liền với công khai để mọi người được biết. tuy nhiên công khai đến đâu, công khai những vấn đề gì, công khai thế nào, phương pháp công khai phụ thuộc vào tình hình đặc điểm của địa phương, đặc điểm của quy hoạch xây dựng, bảo đảm quy hoạch xây dựng phải phù hợp với lòng dân, trên cơ sở mọi người có đóng góp ý kiến, chính quyền tạo mọi điều kiện thuận lợi để thực hiện quy hoạch. Để thực hiện dân chủ công khai, quy hoạch xây dựng cần làm tốt những vấn đề sau:
- Thông tin chủ trương của Đảng, chính quyền địa phương đến tận người dân
- Thông tin cơ chế chính sách của Nhà nước để thực hiện quy hoạch
- Thông tin tiến độ, phân kỳ đầu tư thực hiện quy hoạch
- Thông báo những ý kiến đóng góp của nhân dân về quy hoạch
Phương pháp và cách tiến hành:
Thông báo rộng rãi quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết trong phạm vi địa giớ hành chính địa bàn được quy hoạch để mọi tổ chức cá nhân biết, kiểm tra, đóng góp ý kiến xây dựng. Tuỳ theo tình hình thực tế của địa phương có thể thông báo trên các phương tiện thông tin đại chúng, thông báo bản vẽ quy hoạch ở những nơi công cộng. Tổ chức lấy ý kiến góp ý quy hoạch xây dựng, trong đó hết sức chú ý những ý kiến của những người biết việc và hiểu về xây dựng, Hình thức lấy ý kiến của từng người có thể lấy ý kiến trực tiếp hoặc tham gia ý kiến bằng phiếu. Tổng hợp ý kiến tham gia của nhân dân báo cáo cơ quan quyết định phê duyệt quy hoạch.
Chỉ có làm tốt vấn đề dân chủ công khai quy hoạch xây dựng thì khi triển khai thực hiện mới được sự đồng tình ủng hộ của nhân dân, biết được những khó khăn trong thu hồi đất, đền bù giải phóng mặt bằng, di chuyển chỗ ở, bố trí tái định cư, bảo đảm cho quy hoạch thực hiện đúng tiến độ
3. Phải nâng cao chất lượng quy hoạch xây dựng
Một quy hoạch xây dựng hoàn chỉnh bao gồm những nội dung chính và các bước tiến hành sau:
- Điều tra khảo sát để lập nhiệm vụ quy hoạch
- Lập đồ án quy hoạch bao gồm sơ đồ sơ đồ, bản vẽ và thuyết minh
- Thẩm định, phê duyệt quy hoạch
- Quản lý quy hoạch đã được phê duyệt và điều chỉnh quy hoạch
a. Điều tra khảo sát để lập nhiệm vụ quy hoạch
Nhiệm vụ quy hoạch xây dựng phải được dựa trên những tư liệu, số liệu điều tra khảo sát, tổ chức sắp xếp không gian lãnh thổ, trên cơ sở khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên, đất đai phù hợp với điều kiện của địa phương, tạo môi trường sống bền vững. Làm tốt những vấn đề nêu trên thì mới có cơ sở cho cho cho công tác và sử dụng các công trình xây dựng một cách hợp lý. Điều tra khảo sát không đúng dẫn tới lập nhiệm vụ quy hoạch không sát, gây lãng phí tốn kém. Đã không ít những quy hoạch xây dựng khi thực hiện các công trình xây dựng phải phá dỡ, điều chỉnh hoặc không phù hợp với nhiệm vụ quy hoạch
b. Nâng cao chất lượng lập đồ án quy hoạch
Tính khả thi của quy hoạch xây dựng phần lớn phụ thuộc vào chất lượng đồ án quy hoạch. Chất lượng quy hoạch xây dựng phải phù hợp với điều kiện tự nhiên, hiện trạng kinh tế- xã hội, chỉ tiêu sử dụng đất, chất lượng hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, vệ sinh môi trường; xác định rõ tổ chức không gian quy hoạch, quy mô các khu chức năng và tính hợp lý của nó, thiết kế và các chỉ tiêu đặt ra phải phfu hợp với những tiêu chuẩn định mức chung và tình hình đặc điểm của địa phương. Phải xác định rõ và phân tích kỹ đầu tư một cách hợp lý, ưu tiên những công trình và hạng mục công trình quan trọng và cần thiết. Làm tốt những khâu nêu trên thì mới đảm bảo quy hoạch được thực hiện đúng tiến độ và phát triển bền vững
c. Làm tốt việc thẩm định và phê duyệt quy hoạch
Cơ quan được phân cấp thẩm định phê duyệt quy hoạch cần khẳng định và làm rõ một số vấn đề chủ yếu sau đây:
- Sự cần thiết phải xây dựng quy hoạch xây dựng
- Đồ án quy hoạch phải đảm bảo các tiêu chuẩn, quy chuẩn (cả công trình xây dựng và công trình hạ tầng kỹ thuật, vệ sinh môi trường...)
- Hiệu quả kinh tế- xã hội
- Các quy định đẻ thực hiện quy hoạch như điều lệ, quy hoạch bảo vệ hành lang công trình hạ tầng kỹ thuật, chỉ giới đường đỏ, cốt xây dựng, diện tích, mật độ xây dựng, hệ số sử dụng đất, vệ sinh môi trường
Làm tốt khâu thẩm định và phê duyệt đồ án thì sẽ đảm bảo tính hợp lý của quy hoạch, khi đi vào sử dụng không phải sửa chữa, điều chỉnh đỡ tốn kém
4. Tăng cường công tác quản lý quy hoạch xây dựng
Việc triển khai thực hiện quy hoạch đạt hiệu quả chất lượng phần lớn phụ thuộc vào công tác quản lý quy hoạch xây dựng, vì vậy phải thường xuyên kiểm tra trong quá trình thực hiện, phát hiện kịp thời những việc làm lấn, làm trái, làm không đúng theo quy định để chấn chỉnh đưa vấn đề thực hiện quy hoạch vào nền nếp. Để tăng cường quản lý quy hoạch cần thực hiện tốt một số biện pháp sau:
- Ngoài việc thực hiện dân chủ công khai quy hoạch xây dựng để mọi ngườidân được tham gia đóng góp ý kiến, phải tăng cường vai trò của chủ đầu tư, ban quản lý dự án, bố trí cán bộ quản lý ban dự án phải có đủ năng lực phẩm chất để quản lý quy hoạch xây dựng, ban quản lý dự án phải có những cán bộ có trình độ chuyên môn được đào tạo cơ bản, biết việc và hiểu về quản lý quy hoạch xây dựng và khả năng đóng góp ý kiến thực hiện quy hoạch
- Tăng cường công tác giám sát trong quá trình triển khai thực hiện quy hoạch. Phối hợp chặt chẽ giữa giám sát, tư vấn thết kế và chủ đầu tư bảo đảm thực hiện quy hoạch theo đúng tiến độ và thiết kế đã đề ra
- Điều chỉnh quy hoạch xây dựng là việc làm cần thiết. Khi cần điều chỉnh phải thực hiện nghiêm và đúng quy trình quy định đã đề ra, tráng tình trạng tuỳ tiện, tự điều chỉnh làm sai quy hoạch đã được phê duyệt
- Đổi mới và tăng cường công tác cải cách hành chính, giảm bớt những thủ tục phiền hà trong quá trình xét duyệt, thẩm định, phê duyệt quy hoạch xây dựng để quy hoạch được thực hiện đúng tiến độ đề ra
Tính khả thi của quy hoạch xây dựng là vấn đề hết sức quan trọng góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế- xã hội của địa phương và đất nước, đòi hỏi phải có sự đóng góp tích cực của nhân dân, của các cấp, các ngành, sự chỉ đạo chặt chẽ của cơ quan quản lý Nhà nước và việc thực hiện nghiêm túc của các cơ quan chuyên môn từ tư vấn thiết kế đến giám sát, ban quản lý dự án và chủ đầu tư. Hy vọng làm tốt một số biện pháp trên đây sẽ góp phần bảo đảm tính khả thi của quy hoạch xây dựng
(Nguồn: Tạp chí Người xây dựng, số 1+2, 2009)