Vận tải liên tục phục vụ kháng chiến, lập nhiều thành tích
Đường sắt Việt Nam được đánh dấu làm hai mốc thời gian quan trọng: Tháng 11/1881 khởi công xây dựng tuyến đường sắt đầu tiên từ Sài Gòn đi Mỹ Tho dài 71km. Ngày 02/9/1936 mối nối ray cuối cùng tại km 1221 đánh dấu sự kiện hoàn thành tuyến đường sắt xuyên Việt, Hà Nội - Sài Gòn dài 1729 km. Tại thời điểm này nước ta có 2365 km đường sắt tuyến chính (bao gồm cả tuyến Hà Nội - Mục Nam Quan dài 167 km, tuyến Hà Nội - Sài Gòn dài 1729 km, tuyến Hà Nội - Hải Phòng dài 102 km, tuyến Hà Nội - Lào Cai dài 296 km và 295 km đường sắt tuyến nhánh gồm: tuyến Tháp Chàm - Đà Lạt dài 84 km, tuyến Sài Gòn - Lộc Ninh dài 140 km, tuyến Tân Ấp - xóm Cục - Ban Na Phao dài 59 km, trong đó có 39 km từ Xóm Cục đi Ban Na Phao là đường cáp, tuyến Mương Mán - Phan Thiết dài 12 km).
Ngay sau cách mạng tháng Tám thành công (tháng 8/1945), cùng với sự phát triển của Ngành Giao thông vận tải thời điểm đó, Hỏa xa Việt Nam đã bắt tay ngay vào vận chuyển phục vụ chính quyền cách mạng non trẻ chống giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm, chi viện sức người, sức của cho quân và dân Nam bộ kháng chiến, phục vụ tốt các yêu cầu đối nội, đối ngoại của Chính phủ. Ngày 21/10/1946 sau khi tham dự Hội nghị Phôngtennơblô tại Pháp về nước bằng tàu thủy, trong tình hình phức tạp lúc đó, Hỏa xa Việt Nam đã tổ chức tốt chuyến tàu chở Bác Hồ đi từ Hải Phòng về Hà Nội chu đáo, an toàn, đã được Bác gửi thư khen ngợi. Thể theo nguyện vọng và đề nghị của công nhân viên chức ngành Đường sắt, ngày 11/3/1996 Thủ tướng Chính phủ đã Quyết định cho ngành Đường sắt lấy ngày 21/10 hàng năm là ngày truyền thống ngành Đường sắt.
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1946 - 1954) Hỏa xa Việt Nam đã tổ chức tốt việc tiêu khổ kháng chiến, đưa máy móc thiết bị lên chiến khu Việt Bắc, khu 4 và khu 5, vận tải liên tục phục vụ kháng chiến, lập nhiều thành tích. Ghi nhận công lao của công nhân viên chức Hỏa xa, năm 1956 Bác Hồ đã quyết định thưởng Huân chương Độc lập hạng 3 cho cán bộ công nhân viên chức Hỏa xa khu 5. Ngay sau khi hòa bình lập lại Trung ương Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm và chú trọng khôi phục, phát triển hoạt động các tuyến đường sắt. Ngày 06/4/1955 Thủ tướng Chính phủ ra quyết định số 505/TTG thành lập Tổng cục Đường sắt, đồng chí Nguyễn Hữu Mai được chỉ định Tổng cục Trưởng đầu tiên của Tổng cục Đường sắt, cùng ngày Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Quyết nghị số 13-QN/TW thành lập hệ thống tổ chức Đảng trong hệ thống Tổng cục Đường sắt lấy tên là Đảng ủy Tổng cục Đường sắt.
Từ năm 1955 đến năm 1975, miền Bắc bước vào xây dựng kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh, tiến hành xây dựng CNXH, chi viện đắc lực cho nhân dân miền Nam đấu tranh chống Mỹ và bè lũ tay sai. Giao thông vận tải đường sắt đã được Đảng và Nhà nước xác định là ngành giao thông vận tải chủ yếu trong hệ thống giao thông vận tải của đất nước.
Sáng tạo phương thức vận tải nổi tiếng “Qua sông không cầu, chạy tàu không ga”
Ngành Đường sắt đã vận dụng sáng tạo các Nghị quyết của Trung ương Đảng, khơi dậy và phát huy cao độ truyền thống “Dũng cảm, kiên cường, thông minh, sáng tạo”của đội ngũ công nhân đường sắt, chấp nhận mọi hy sinh để giữ vững mạnh máu giao thông đường sắt, vận tải chi viện cho chiến trường đánh to, thắng lớn, với tinh thần: “Tiếng hát át tiếng bom”, “Tất cả vì tiền tuyến”, “Sống bám cầu bám đường, chết kiên cường dũng cảm”, “Địch phá ta sửa ta đi, địch phá ta cứ đi”, sáng tạo ra phương thức vận tải nổi tiếng “Qua sông không cầu, chạy tàu không ga”...Toàn ngành đã khôi phục và làm mới được 926 km, vận chuyển trên 50% hàng hóa, 60% hành khách của lượng vận chuyển toàn ngành Giao thông vận tải suốt thập kỷ 60 thế kỷ XX. Trải qua cuộc kháng chiến chống chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ (1964 - 1972), ngành Đường sắt đã chuyên chở hàng triệu tấn hàng hóa, khí tài quân sự, hàng triệu lượt bộ đội, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến phục vụ cho cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước cho đến ngày toàn thắng. Cuộc chiến đấu anh dũng trên mặt trận giao thông vận tải, ngành Đường sắt có hơn 900 liệt sỹ và hơn 3.000 CBCNV bị thương được hưởng chế độ thương binh, nhiều tập thể, cá nhân trong ngành Đường sắt đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu anh hùng.
Bác Hồ về thăm và nói chuyện với CBCNV ngành ĐS tại Nhà máy xe lửa Gia Lâm ngày 19/5/1955
Giai đoạn 1975 - 1988, sau ngày thống nhất đất nước 30/4/1975, Đảng ủy Tổng cục Đường sắt đã lãnh đạo toàn Ngành vượt qua muôn ngàn khó khăn, thiếu thốn, huy động tối đa nhân tài, vật lực cùng 10 vạn quân dân cả nước xây dựng tuyến đường sắt thống nhất, sau hơn 1 năm lao động quên mình trên công trường đã khôi phục và làm mới 2 vạn mét cầu, 520 cống, đặt mới 660 km đường ray, 1.686 km đường dây thông tin, đào đắp gần 3 triệu m3 đất đá. Đến ngày 31/12/1976 khánh thành tuyến đường sắt Thống nhất dài 1.729 km, đáp ứng được nhu cầu đi lại và vận tải hàng hóa của nhân dân hai miền, góp phần quan trọng trên mặt trận phân phối lưu thông và bảo vệ vững chắc an ninh của đất nước, kết quả vận tải từ 1977 đến 1987 bình quân mỗi năm đều đạt 20 triệu lượt hành khách, hơn 4 triệu tấn hàng hóa.
Để đáp ứng nhu cầu xây dựng và bảo vệ tổ quốc từ 1954 đến 1986, ngành Đường sắt đã xây dựng thêm một số tuyến đường sắt mới như: Tuyến Hà Nội - Thái Nguyên dài 75 km, hoàn thành ngày 30/8/1960; tuyến Cầu Giát - Nghĩa Đàn dài 32,5 km; tuyến Kép - Lưu Xá dài 54,7 km; Kép - Uống Bí dài 110 km, làm đường lồng từ 1m và 1,435m từ Yên Viên đi Lưu Xá dài 78,5 km. Năm 1985 cùng với việc khánh thành cầu Thăng Long dài 5503m, tuyến đường vành đai phía Tây Hà Nội dài 40km được hoàn thành và đưa vào khai thác.
Đổi mới toàn diện ngành Đường sắt Việt Nam cùng đất nước
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (12/1986) tạo bước ngoặt lịch sử đưa đất nước đổi mới toàn diện, Đảng bộ Đường sắt Việt Nam đã vận dụng sáng tạo vào thực tiễn của mình, đề ra mục tiêu, nhiệm vụ, phương châm và bước đi thích hợp cho từng giai đoạn, lãnh đạo tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện ngành Đường sắt Việt Nam. Cơ sở vật chất, kỹ thuật và chất lượng vận tải của ngành được củng cố và phát triển, tốc độ cầu đường được nâng lên từ 45,8 km/h năm 1989 lên 72,1 km/h năm 2004, nhiều nhà ga đã được cải tạo, xây mới khang trang; sức kéo đầu máy hơi nước được thay bằng sức kéo diezen có công suất lớn. Ngành đã tự thiết kế, đóng mới được các toa xe khách cao cấp với chất lượng tiện nghi ngày càng tốt hơn; chế tạo và lắp ráp đầu máy có công suất lớn; áp dụng rộng rãi bán vé bằng hệ thống điện toán; trang bị hệ thống cảnh báo tự động tại các đường ngang để nâng cao an toàn GTVT ĐS. Thời gian chạy tàu trên các tuyến liên tục được rút ngắn, trong đó tàu khách tuyến Bắc Nam từ 58h năm 1989 xuống còn 29h30 vào 01/12/2004. SXKD của ngành phát triển, tăng trưởng bình quân 11%/năm.
Trong giai đoạn từ năm 2005 đến năm 2010, ĐSVN đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ: SXKD toàn ngành ĐS tăng trưởng liên tục; bình quân tổng sản lượng tăng 17%/năm; tổng doanh thu tăng bình quân 12,3%/năm, tỷ lệ tăng lợi nhuận bình quân hằng năm 20,9%, nộp ngân sách Nhà nước năm sau cao hơn năm trước, thu nhập bình quân tăng trên 10%/năm. Quản lý khai thác hệ thống ĐS quốc gia có nhiều chuyển biến tích cực, đã hạn chế tình trạng xuống cấp của các công trình, thiết bị; giữ vững công lệnh tốc độ tải trọng; giảm thời gian chạy tàu, cải thiện và nâng cao chất lượng một số tuyến, đáp ứng cơ bản yêu cầu phục vụ vận tải bằng ĐS của nền kinh tế. Tình hình ATGT vận tải ĐS cơ bản được giữ vững, cả ba tiêu chí: số vụ tai nạn giao thông ĐS, số người chết, số người bị thương do tai nạn GTĐS có xu hướng giảm hàng năm.
.jpg)
Đầu máy Đổi mới - sản phẩm do CBCNV Đường sắt thiết kế chế tạo
Trải qua 133 năm hình thành và phát triển cùng Ngành Giao thông vận tải và Đất nước, giao thông vận tải đường sắt đã trở thành phương tiện vận tải phục vụ đắc lực, góp phần quan trọng trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam qua các thời kỳ đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Với đội ngũ hơn 4 vạn cán bộ, đảng viên, công nhân viên ngành Đường sắt luôn nêu cao ý chí tự lực, tự cường, giữ vững đoàn kết, thống nhất quyết tâm vượt qua mọi khó khăn, thử thách tiếp tục đổi mới, thực hiện thắng lợi chiến lược phát triển Giao thông vận tải Đường sắt đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 đã được Chính phủ phê duyệt.
Vị thế ngành Đường sắt tại Triển lãm “80 năm hành trình đổi mới”
Ngành Đường sắt đã mang cả đầu máy, toa xe giường nằm và nhiều thiết bị, mô hình tham gia Triển lãm thành tựu Đất nước nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh (2/9/1945-2/9/2025) và đặc biệt đúng ngày kỷ niệm thành lập Ngành Giao thông vận tải (28/8/1945-28/8/2025) với chủ đề “80 năm Hành trình Độc lập-Tự do-Hạnh phúc” vào sáng ngày 28/8, tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia, Đông Anh, Hà Nội.
.jpg)
Ngành Đường sắt trưng bày đầu máy tại Triển lãm
Tham gia triển lãm, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) giới thiệu và trưng bày thành tựu của đơn vị tại 2 phân khu: Phân khu ngoài trời (tại vị trí ST23, sân Tây) với chủ đề “Đường sắt Việt Nam - 80 năm hành trình đổi mới” gồm một đầu máy D20E, một toa xe VIP tàu Hoa phượng đỏ và một toa giường nằm tàu Sjourney. Đây là những đầu máy, toa xe hiện đại nhất đã và đang được vận hành, khai thác trên mạng lưới Đường sắt Việt Nam.
Phân khu trong nhà với chủ đề “Tự hào made in Đường sắt” có diện tích 188m2 được thiết kế lấy cảm hứng từ lá cờ đỏ sao vàng, tượng trưng cho hành trình 80 năm Độc Lập-Tự do-Hạnh phúc. Đặc biệt, các sản phẩm được trưng bày tại khu gian này được ra đời từ bàn tay, khối óc sáng tạo của những kỹ sư, công nhân, lao động đường sắt, gắn liền với 80 năm hình thành, phát triển của VNR và đất nước.
Cụ thể, những sản phẩm được trưng bày gồm các mô hình toa xe, giá chuyển hướng toa xe khách, mô hình giá chuyển hướng đệm lò xo không khí, thùng xử lý vệ sinh tự hoại. Các thiết bị như: giảm chấn thủy lực, lò xo toa xe, hộp đầu trục, nồi hãm, cửa toa xe...; thiết bị chống trật bánh kéo dài; thiết bị két nước đầu máy D19E, D12E, thiết bị đuôi tàu, điều hòa không khí đầu máy gồm cục nguồn và thân máy,…
Các hiện vật được ngành Đường sắt trưng bày tại Triển lãm
Ngoài ra, mô hình đào tạo lái tàu tuyến đường sắt Metro, bố trí cho khách tham quan trải nghiệm, lái thử. Các sản phẩm phục vụ công tác đào tạo chuẩn bị cho việc tiếp nhận, vận hành các tuyến đường sắt tốc độ cao. Hệ thống tín hiệu đường ngang, mô hình cần chắn tự động, thiết bị cảnh báo theo dõi sụt trượt trên đèo, máy bán vé tự động...
Với phương châm “đổi mới-an toàn-hiện đại-phát triển” và “phát huy truyền thống-nỗ lực tự cường-hợp tác hiệu quả-tinh gọn đột phá-kiến tạo tương lai”, ngành Đường sắt quyết tâm thực hiện hai nhiệm vụ lớn là tiếp tục khai thác hiệu quả hệ thống đường sắt hiện hữu và sẵn sàng tiếp nhận và vận hành tuyến đường sắt mới, đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam.
“Đường sắt Việt Nam hôm nay mang trong mình niềm tự hào của quá khứ, sức sống của hiện tại và khát vọng chinh phục tương lai, tự tin cùng các tập đoàn, doanh nghiệp lớn của đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc,” lãnh đạo VNR khẳng định.
Mạng lưới Đường sắt Việt Nam hiện bao gồm 7 tuyến chính với tổng chiều dài 3.222km, kết nối 23 tỉnh, thành trên cả nước với hơn 300 khu ga; trong đó, có nhiều khu ga, nhà máy, công trình kiến trúc… có tuổi đời hơn trăm năm. Trong đó, tuyến đường sắt Bắc-Nam của Việt Nam 2 năm liên tiếp (2024-2025) được Lonely Planet bình chọn là tuyến đường đẹp nhất, đáng trải nghiệm nhất thế giới. Vì vậy, đường sắt không chỉ là một ngành giao thông vận tải đơn thuần mà còn mang trong mình dấu ấn lịch sử, văn hóa, di sản của dân tộc.