- Chỉ thị số 23-CT/TW ngày 25/5/2023 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông trong tình hình mới, trong đó đề ra một số nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm như: “Siết chặt trật tự, kỷ cương, xử lý nghiêm minh mọi hành vi vi phạm pháp luật về giao thông của người tham gia giao thông và người làm nhiệm vụ quản lý nhà nước về giao thông”; “Hoàn thiện hệ thống pháp luật, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phân định rõ trách nhiệm trong quản lý nhà nước về giao thông. Tập trung rà soát, hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật về giao thông theo hướng quy định rõ trách nhiệm quản lý nhà nước đối với công tác bảo đảm trật tự, an toàn giao thông gắn với bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội”.
- Kết luận số 121-KL/TW ngày 24/01/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Trong đó, nguyên tắc, yêu cầu và đề ra nhiệm vụ “Tập trung các nguồn lực để tiếp tục khẩn trương hoàn thiện thể chế, cơ chế vận hành các cơ quan, đơn vị, tổ chức của hệ thống chính trị”, “Rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản còn chồng chéo, bất cập cản trở sự phát triển, khơi thông các điểm nghẽn, tạo ra động lực mới cho phát triển”.
- Kết luận số 134-KL/TW ngày 28/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Bộ Chính trị, Ban Bí thư đồng ý chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy hệ thống cơ quan thanh tra theo 2 cấp ở Trung ương và địa phương, trong đó “các cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành không tổ chức thanh tra chuyên ngành mà thực hiện chức năng kiểm tra chuyên ngành và chức năng khác theo quy định của pháp luật”. Thực hiện chủ trương của Đảng về sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra dẫn đến quy định về thẩm quyền xử phạt của các chức danh thuộc cơ quan thanh tra chuyên ngành không còn phù hợp.
- Nghị quyết số 60-NQ-TW ngày 12/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương ban hành Hội nghị lần thứ 11 Ban hành Trung ương Đảng khóa XIII quyết nghị “Đồng ý chủ trương tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp: cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương), cấp xã (xã, phường, đặc khu trực thuộc, tỉnh, thành phố) kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện từ ngày 01/7/2025 sau khi Nghị quyết sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi) có hiệu lực thi hành”. Thực hiện chủ trương sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, xây dựng mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện dẫn đến thẩm quyền xử phạt của các chức danh thuộc đơn vị hành chính cấp huyện không còn.
- Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới có quan điểm chỉ đạo như sau: “Công tác xây dựng và thi hành pháp luật là “đột phá của đột phá” trong hoàn thiện thể chế phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; là một nhiệm vụ trọng tâm của tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng;” “Xây dựng pháp luật phải bám sát thực tiễn, “đứng trên mảnh đất thực tiễn của Việt Nam”, “… đưa thể chế, pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh, nền tảng vững chắc, động lực mạnh mẽ cho phát triển…”; “Nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật, tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật; gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng và thi hành pháp luật”.
b) Cơ sở pháp lý
- Thực hiện chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy và mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, Quốc hội, Chính phủ đã ban hành các văn bản quy phạm pháp luật: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Thanh tra, Nghị định số 189/2025/NĐ-CP ngày 01/7/2025 của Chính phủ quy định chi tiết Luật Xử lý vi phạm hành chính về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính, Nghị định số 190/2025/NĐ-CP ngày 01/7/2025 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 118/2021/NĐ-CP ngày 23/12/2021 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Xử lý vi phạm hành chính được sửa đổi, bổ sung theo Nghị định số 68/2025/NĐ-CP ngày 18/3/2025 của Chính phủ và Nghị định số 120/2021/NĐ-CP ngày 24/12/2021 của Chính phủ quy định chế độ áp dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn, Nghị định số 217/2025/NĐ-CP ngày 05/8/2025 của Chính phủ về hoạt động kiểm tra chuyên ngành và các Nghị định của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ của các bộ, cơ quan ngang bộ dẫn đến sự thay đổi về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của một số chức danh; từ đó đặt ra yêu cầu phải rà soát để quy định thống nhất, đầy đủ, chính xác thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính.
- Ngày 25/6/2025, Quốc hội khóa XV thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2025; theo đó, các nội dung quy định về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính được sửa đổi, vì vậy, cũng cần rà soát để sửa đổi, bổ sung các quy định về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt đảm bảo phù hợp, thống nhất với pháp luật xử lý vi phạm hành chính.
- Ngày 27/6/2025, Quốc hội khóa XV thông qua Luật Đường sắt số 95/2024/QH15 và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2026; theo đó, cần rà soát để đề xuất sửa đổi, bổ sung tổng thể các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt đảm bảo đồng bộ, thống nhất với pháp luật về nội dung.
2. Cơ sở thực tiễn
- Triển khai thực hiện Luật Xử lý vi phạm hành chính, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 100/2019/NĐ-CP ngày 30/12/2019 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt (sau đây gọi là Nghị định số 100/2019/NĐ-CP); sau hơn 6 năm triển khai thi hành, Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt đã góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Tuy nhiên, Nghị định số 100/2019/NĐ-CP đã bộc lộ một số điểm hạn chế, bất cập, gây cản trở cho hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt, cụ thể như sau:
Thứ nhất, ngày 27/6/2025, Quốc hội khóa XV thông qua Luật Đường sắt số 95/2024/QH15 và để triển khai thi hành Luật, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Xây dựng và các bộ, ngành, địa phương trình cấp có thẩm quyền hoặc ban hành theo thẩm quyền các văn bản hướng dẫn thi hành . Theo đó, một số quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật này đã làm thay đổi các hành vi vi phạm trong Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt. Do đó, cần phải rà soát để sửa đổi tổng thể các hành vi vi phạm trong Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt để đồng bộ, thống nhất với pháp luật về nội dung.
Thứ hai, một số quy định trong Nghị định số 100/2019/NĐ-CP không còn phù hợp do các Luật mới được Quốc hội thông qua có sự thay đổi lớn về tổ chức bộ máy, thẩm quyền xử phạt.
Thứ ba, mức xử phạt đối với một số hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt chưa đủ mạnh, chưa đủ sức răn đe; một số biện pháp khắc phục hậu quả chưa bảo đảm tính khả thi.
Thứ tư, một số hành vi vi phạm mới xuất hiện trong quá trình quản lý, khai thác kết cấu đường sắt đô thị nhưng chưa có quy định chế tài xử phạt, nên cần thiết phải bổ sung để bảo đảm phù hợp với thực tiễn hiện nay.
- Ngày 06/8/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1688/QĐ-TTg về Kế hoạch triển khai thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính, trong đó giao Bộ Xây dựng chủ trì soạn thảo Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt (sửa đổi, bổ sung lĩnh vực đường sắt trong Nghị định số 100/2019/NĐ-CP), trình Chính phủ trong tháng 12/2025. Tuy nhiên, Luật Đường sắt đã được Quốc hội thông qua ngày 27/6/2025 tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, các quy định tại dự thảo Nghị định được cập nhật đầy đủ, toàn diện hành vi trên cơ sở quy định của Luật Đường sắt 2025, các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật. Do đó, Bộ Xây dựng đề xuất xây dựng Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt (thay thế phần đường sắt trong Nghị định số 100/2019/NĐ-CP).
Xuất phát từ cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn nêu trên, việc xây dựng Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt thay thế phần đường sắt tại Nghị định số 100/2019/NĐ-CP là hết sức cần thiết.
II. BỐ CỤC VÀ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA DỰ THẢO NGHỊ ĐỊNH
1. Phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng
a) Phạm vi điều chỉnh
- Nghị định quy định các hành vi vi phạm hành chính, hình thức, mức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với từng hành vi vi phạm hành chính, thẩm quyền lập biên bản, thẩm quyền xử phạt, mức phạt tiền cụ thể theo từng chức danh đối với hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt.
- Các hành vi vi phạm hành chính trong các lĩnh vực khác trực tiếp liên quan đến lĩnh vực đường sắt không được quy định tại Nghị định này thì áp dụng quy định của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý nhà nước có liên quan để xử phạt.
b) Đối tượng bị xử phạt
- Tổ chức, cá nhân Việt Nam và tổ chức, cá nhân nước ngoài thực hiện hành vi vi phạm hành chính quy định tại Nghị định này trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trừ trường hợp Điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác.
- Người có thẩm quyền lập biên bản vi phạm hành chính, áp dụng các biện pháp ngăn chặn và bảo đảm xử lý vi phạm hành chính, người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính.
- Cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan đến việc xử phạt vi phạm hành chính.
2. Bố cục của dự thảo Nghị định
Dự thảo Nghị định gồm 03 chương, 53 Điều như sau:
- Chương I. Những quy định chung, gồm 05 Điều (từ Điều 1 đến Điều 5)
- Chương II. Hành vi vi phạm, hình thức, mức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt, gồm 05 mục, 35 điều, cụ thể:
Mục 1. Vi phạm quy định về tín hiệu, quy tắc giao thông đường sắt và bảo đảm trật tự, an toàn giao thông đường sắt (từ Điều 6 đến Điều 17).
Mục 2. Vi phạm quy định về kết cấu hạ tầng đường sắt (từ Điều 18 đến Điều 24).
Mục 3. Vi phạm quy định về phương tiện giao thông đường sắt (từ Điều 25 đến Điều 36).
Mục 4. Vi phạm quy định về kinh doanh đường sắt (từ Điều 37 đến Điều 39).
Mục 5. Vi phạm khác có liên quan đến giao thông đường sắt (Điều 40).
- Chương III. Thẩm quyền, thủ tục xử phạt, gồm 10 điều (từ Điều 41 đến Điều 50).
- Chương IV: Điều khoản thi hành, gồm 03 điều (từ Điều 51 đến Điều 53).
3. Nội dung cơ bản
Nội dung dự thảo Nghị định được xây dựng trên cơ sở kế thừa các quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt tại Nghị định số 100/2019/NĐ-CP và sửa đổi, bổ sung một số quy định bảo đảm phù hợp với thực tiễn hiện nay. Dự thảo Nghị định gồm các nội dung cơ bản sau:
a) Nội dung sửa đổi, hoàn thiện
Dự thảo Nghị định sửa đổi, hoàn thiện 06 quy định, cụ thể như sau:
- Sửa đổi, bổ sung quy định về hình thức xử phạt vi phạm hành chính, biện pháp khắc phục hậu quả và nguyên tắc áp dụng bảo đảm phù hợp với quy định tại Điều 28 Luật Xử lý vi phạm hành chính và phù hợp với pháp luật nội dung. Theo đó, dự thảo Nghị định quy định các hình thức xử phạt trong lĩnh vực đường sắt gồm: phạt cảnh cáo, phạt tiền, hình thức xử phạt bổ sung và biện pháp khắc phục hậu quả (Điều 4 dự thảo Nghị định).
- Sửa đổi, bổ sung quy định về hành vi vi phạm về quản lý an toàn hệ thống đường sắt cho phù hợp với quy định của Luật Đường sắt năm 2025 và Thông tư số 34/2025/TT-BXD ngày 14/11/2025 của Bộ trưởng Bộ Xây dựng (Điều 17 dự thảo Nghị định).
- Sửa đổi, bổ sung một số hành vi vi phạm quy định về bảo vệ công trình đường sắt và xây dựng công trình, khai thác tài nguyên và các hoạt động khác ở vùng lân cận phạm vi bảo vệ công trình đường sắt cho phù hợp với Luật Đường sắt năm 2025 và Nghị định quy định chi tiết một số điều Luật Đường sắt (Điều 18, Điều 19 dự thảo Nghị định).
- Sửa đổi, bổ sung một số quy định theo hướng tăng mức phạt tiền đối với hành vi vi phạm. Theo đó, dự thảo Nghị định đã đề xuất tăng mức xử phạt về quy tắc giao thông tại đường ngang, cầu chung, hầm đường sắt (Điều 14 dự thảo Nghị định); vi phạm quy định về nồng độ cồn hoặc sử dụng các chất kích thích khác mà pháp luật cấm sử dụng (Điều 30 dự thảo Nghị định); vận chuyển quá số người được phép chở (Điều 32 dự thảo Nghị định); một số hành vi vi phạm của lái tàu, phụ lái tàu (Điều 33 dự thảo Nghị định) do các hành vi phạm này là những hành vi nguy hiểm, ảnh hưởng đến an toàn chạy tàu, an toàn của người dân; tăng mức xử phạt đối với một số hành vi vi phạm trên nhằm đảm bảo tính răn đe, đồng thời quy định này cũng bảo đảm tương đồng với mức xử phạt trong lĩnh vực giao thông đường bộ.
- Sửa đổi, bổ sung thẩm quyền xử phạt các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt. Theo đó, dự thảo Nghị định đã sửa đổi, bổ sung thẩm quyền xử phạt đối với các chức danh bảo đảm phù hợp Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính, Nghị định số 189/2025/NĐ-CP và phù hợp với mô hình quản lý của các cơ quan quản lý đường bộ sau khi thực hiện sáp nhập (Điều 44 dự thảo Nghị định).
- Sửa đổi, bổ sung quy định về thẩm quyền lập biên bản vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt bảo đảm phù hợp với quy định tại Luật Xử lý vi phạm hành chính và Nghị định số 118/2021/NĐ-CP (Điều 46 dự thảo Nghị định).
b) Nội dung bổ sung
Dự thảo Nghị định bổ sung 02 quy định về xử phạt một số hành vi phạm trong lĩnh vực đường sắt, cụ thể như sau:
- Bổ sung xử phạt các hành vi vi phạm quy định về xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật sử dụng chung với đường sắt nhằm bảo đảm phù hợp với Luật Đường sắt năm 2025 và dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều Luật Đường sắt. Theo đó, dự thảo Nghị định đã bổ sung các hành vi như không thực hiện đầy đủ các biện pháp đảm bảo an toàn giao thông đường sắt trong quá trình thi công, không tự di chuyển hoặc cải tạo công trình khi có yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền, không tự phá dỡ công trình khi hết hạn sử dụng, không tự phá dỡ công trình khi xây dựng không đúng với giấy phép hoặc khi cơ quan có thẩm quyền đã thu hồi, hủy giấy phép đối với xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật sử dụng chung với đường sắt… (Điều 21 dự thảo Nghị định).
- Bổ sung biện pháp khắc phục hậu quả đối với nhân viên đường sắt vi phạm quy định về Giấy phép lái tàu, bằng, chứng chỉ chuyên môn. Theo đó, dự thảo Nghị định quy định nhân viên đường sắt ngoài việc bị áp dụng hình thức xử phạt (phạt tiền, áp dụng hình thức hình thức xử phạt bổ sung tịch thu bằng, chứng chỉ chuyên môn giả, Giấy phép lái tàu giả) còn bị áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả đình chỉ việc điều khiển phương tiện giao thông đường sắt (khoản 4 Điều 29 dự thảo Nghị định).
c) Nội dung lược bỏ
Dự thảo Nghị định đã lược bỏ 05 quy định tại Nghị định số 100/2019/NĐ-CP, cụ thể như sau:
- Lược bỏ một số thuật ngữ được quy định tại khoản 2 Điều 3 của Nghị định số 100/2019/NĐ-CP do các thuật ngữ này không còn xuất hiện trong dự thảo Nghị định hoặc đã được quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan.
- Lược bỏ xử phạt hành vi vi phạm khởi công xây dựng công trình khi chưa nhận được bàn giao toàn bộ hoặc từng phần mặt bằng xây dựng tại khoản 3 Điều 54 Nghị định số 100/NĐ-CP do đã được quy định tại điểm a, khoản 2 Điều 15 Nghị định số 16/2022/NĐ-CP ngày 28/01/2022 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính về xây dựng.
- Lược bỏ xử phạt hành vi vi phạm về điều kiện kinh doanh đường sắt đô thị tại Điều 70 Nghị định số 100/NĐ-CP do Luật Đường sắt năm 2025 không còn quy định kinh doanh doanh đường sắt đô thị là ngành, nghề kinh doanh có điều kiện.
- Lược bỏ quy định về thẩm quyền xử phạt đối với các chức danh Thanh tra giao thông vận tải, người được giao thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành đường sắt quy định tại khoản 5, khoản 7 Điều 74 Nghị định số 100/NĐ-CP để phù hợp với Luật Thanh tra 2025.
- Lược bỏ thẩm quyền xử phạt của Chủ tịnh UBND cấp huyện tại Điều 75 Nghị định số 100/2025/NĐ-CP cho phù hợp Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Tổ chức Chính quyền địa phương 2025 và Nghị định số 189/2025/NĐ-CP.