Để giải quyết được vấn đề này thì điều quan trọng trước tiên là tất cả các đô thị phải có quy hoạch tổng thể phát triển không gian cho các giai đoạn trước mắt và lâu dài. Các vùng kinh tế trọng điểm, các tiểu vùng liên vùng và vùng tỉnh cũng phải được nghiên cứu quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống đô thị và các điểm dân cư một cách thích hợp.
Đô thị phát triển đòi hỏi phải có quy hoạch và chỉ khi có quy hoạch tốt và quản lý đô thị theo quy hoạch thì đô thị mới phát triển một cách hài hoà và bền vững.
Đô thị là một thực thể sống của nhiều thành phần vật chất khác nhau trên cùng một lãnh thố. Nó liên tục phát triển và không đồng đều, cho nên quy hoạch xây dựng đô thị phải thể hiện được tính đa dạng, tính tổng hợp, tính mềm dẻo, tính động và tĩnh đối với tất cả các thành phần vật chất cấu thành đô thị. Nó cần được thường xuyên bổ sung, nghiên cứu khảo sát, phân tích và cập nhật, để điều chỉnh cho phù hợp với quá trình phát triển của đô thị, phù hợp với tình hình và điều kiện thực tế trong từng giai đoạn. Từ quy hoạch định hướng phát triển không gian vùng lãnh thổ, quy hoạch chung phát triển không gian đô thị, quy hoạch sử dụnh đất đến quy hoạch xây dựng chi tiết và thiết kế đô thị cũng như các dự án đầu tư xây dựng đều phải nghiên cứu một cách khoa học có chất lượng phù hợp với tình hình thực tế phát triển của từng đô thị.
Chính vì vậy chúng ta cần hiểu và có quan điểm, nhận thức chính xác các nội dung, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu, cũng như các đối tượng tham gia quy hoạch của từng giai đoạn mới có hiệu quả.
Đô thị và quy hoạch xây dựng đô thị đã trở thành mộtt môn khoa học tổng hợp về đô thị. Tính phức tạp trong quá trình phát triển đô thị đã làm cho các ngành chuyên sâu về đô thị thuộc nhiều lĩnh vực chuyên môn khác nhau xích gần lại với nhau để tìm những giải pháp tích cực cho sự phát triển đô thị. Đô thị hoá phát triển mạnh, các đô thị từ chỗ đơn giản nhỏ bé về quy mô dân số và không gian lãnh thổ, ngày nay nhiều đô thị đã trở thành những thành phố cực lớn, những chùm đô thị có quy mô hàng triệu dân thậm chí trên vài chục triệu dân với nhiều vấn đề phức tạp. Đô thị không của riêng ai, mà là một tài sản chung, một di sản văn hoá lớn của xã hội, của cộng đồng. Đô thị là sản phẩm của văn minh xã hội, của dân tộc. Nó phản ánh nếp sống và mối quan hệ xã hội của từng quốc gia, từng đô thị, phản ánh trình độ văn hoá văn minh và ý thức của xã hội đô thị, phản ánh trung thực những gì mà mỗi đô thị, mỗi quốc gia, mỗi dân tộc đã có và sẽ có. Đây là trách nhiệm của cộng đồng đô thị và của các nhà khoa học về tất cả các mặt, đặc biệt là lĩnh vực đô thị học, các nhà quy hoạch, các kiến trúc sư, các nhà xây dựng và quản lý phát triển đô thị nhằm tạo nên một ngôi nhà chung tốt nhất là đô thị. Bức tranh tổng hợp về sự phát triển của đô thị được cô đọng lại trên các bản đồ quy hoạch xây dựng để thực hiện và quản lý phát triển.
Điều đó nói lên rằng cần thiết phải có một sự chỉ đạo chặt chẽ để tạo nên một sự giao thoa tổng hoà và hợp tác của nhiều bộ môn khoa học có liên quan đến đô thị để tìm kiếm một sự phát triển hài hoà nhất, bền vững nhất cho sự phát triển bền vững của đô thị đáp ứng nhu cầu cuộc sống ngày càng tăng của xã hội và người dân đô thị.
Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam đã ý thức được vấn đề nêu trên và nhận thấy sự cần thiết phải tập hợp được rộng rãi cộng đồng dân cư đô thị, các nhà khoa học và chuyên môn, các nhà quản lý với các doanh nghiệp đầu tư xây dựng phát triển đô thị ở nước ta để nhanh chóng giải bài toán này có hiệu quả nhất:
1. Cần thống nhất quan điểm nhận thức về đô thị và quy hoạch xây dựng đô thị
Đô thị là một thực thể sống phức tạp, đô thị phát triển cần phải giải quyết bằng biện pháp quy hoạch. Đô thị và quy hoạch đô thị là hai mặt của một vấn đề. Vì vậy việc xác định nhiệm vụ và quan điểm về quy hoạch đô thị phải thống nhất. Nhận thức thống nhất về quy hoạch phải được thông suốt đầy đủ từ lãnh đạo nhà nước và chính quyền địa phương, đến các cán bộ chuyên môn, cán bộ quản lý và người dân đô thị. Sự hiểu biết về đô thị và có nhận thức đúng đắn về quy hoạch đô thị là cả một quá trình đào tạo và tự đào tạo trong lý luận và thực tế để có được những con người có ý thức, có trách nhiệm trong tất cả các lĩnh vực về phát triển đô thị với những quan điểm chính xác, sáng tạo và nhạy cảm để cùng nhau phối hợp chỉ đạo và thực thi nhiệm vụ quy hoạch và phát triển đô thị một cách tốt nhất không quay lưng lại với nhau là hết sức cần thiết.
2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu thiết kế các đồ án quy hoạch
Đây là một vấn đề lớn và rất cơ bản, bởi lẽ đồ án quy hoạch xây dựng đô thị là cơ sở và căn cứ pháp lý để quản lý xây dựng và phát triển đô thị. Những sai phạm và thiếu chính xác trong quy hoạch về nội dung mục tiêu và biện pháp thực thi các đồ án quy hoạch sẽ dẫn đến hậu quả vô cùng to lớn cho sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung và đô thị nói riêng. Không chỉ ở giai đoạn trước mắt mà cho cả quá trình phát triển tương lai lâu dài.
Vì vậy nội dung của quy hoạch đô thị phải phù hợp với định hướng phát triển lâu dài của đất nước, đảm bảo tính thiết thực phục vụ kịp thời cho nhu cầu sản xuất và xã hội trong từng giai đoạn. Quy hoạch xây dựng đô thị phải là cơ sở để tạo lập ra cơ sở vật chất cho xã hội, tạo nguồn lực và thu hút sự tham gia của mọi thành phần kinh tế và mọi người dân đô thị vào sự nghiệp chung của xã hội đô thị.
Phương pháp thiết kế phải lấy hiệu quả và chất lượng làm mục tiêu để thực hiện. Sự dập khuôn cứng nhắc trong phương pháp thiết kế quy hoạch xây dựng hiện nay theo những quy chế cũ thiếu khoa học đã hạn chế sức sáng tạo và tính hiện thực của đồ án quy hoạch. Chúng ta nói nhiều đến đổi mới phương pháp thiết kế quy hoạch xây dựng, nhưng trong thực tế chưa có biểu hiện rõ nét và hiệu quả vẫn chưa cao. Việc dập khuôn cứng nhắc những phương pháp thiết kế quy hoạch của ngoại bang cũng đang là mối đe doạ đối với tình hình thực tế phát triển đô thị ở Việt Nam trong việc khai thác tính truyền thống của dân tộc.
Công tác thẩm định xét duyệt đồ án cũng như lập nhiệm vụ thiết kế đang ở mức chung chung và rất sơ lược, do đó việc đánh giá kết quả và tính hiện thực của các đồ án quy hoạch chưa cao, chưa chính xác.
Đây là một vấn đề rất quan trọng cần được trao đổi kỹ và phải có được những giải pháp tích cực, mang tính pháp lý cao để nhanh chóng đưa Luật Quy hoạch vào cuộc sống.
3. Nâng cao trình độ nhận thức của đội ngũ cán bộ tham gia làm công tác quy hoạch
Công tác quy hoạch xây dựng đô thị có nội dung rất sâu rộng, cán bộ tham gia công tác quy hoạch và thiết kế quy hoạch xây dựng cũng rất đa dạng. Những việc làm lâu nay ở Việt Nam về quy hoạch xây dựng đô thị nặng về thực hành và bắt chước nhau một cách ngây ngô, thiếu kỷ luật và tri thức về thiết kế quy hoạch đô thị và đô thị học đa ngành.
Đội ngũ cán bộ tham gia làm quy hoạch còn non trẻ chưa toàn diện và chưa được đào tạo mộtt cách đầy đủ cả về lý luận thực tiễn, thiếu kiến thức tổng hợp và chuyên sâu. Ngày nay người ta quan niệm nhà quy hoạch (planner) rất rộng, trong đó có các kiến trúc sư quy hoạch, kỹ sư đô thị, kỹ sư công trình, kỹ sư xây dựng, các nhà kinh tế, xã hội, lịch sử, địa lý, môi trường, các nhà quản lý, kể cả các chính trị gia… những người tham gia vào các công việc nghiên cứu, lý luận và thực hành, hoạch định các chính sách và chỉ đạo thực thi các dự án đầu tư xây dựng đô thị…
Những cán bộ này được đào tạo theo nhiều mô hình khác nhau, cho nên không thể làm tốt quy hoạch nếu không có một sự bổ túc kiến thức về đô thị và quy hoạch xây dựng đô thị theo nhiều hình thức khác nhau ở các lớp sau đại học để được cấp chứng chỉ hành nghề chính thức về quy hoạch.
Đây cũng là một thách thức lớn cần được phân định rõ trách nhiệm, quyền hạn và điều kiện khi tham gia công tác quy hoạch xây dựng đô thị. Phải kiện toàn xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ có đủ năng lực và trình độ đủ tư cách và đạo đức nghề nghiệp tham gia công tác quy hoạch. Phải lập lại trật tự trong công tác tư vấn thiết kế quy hoạch, không để tình trạng tràn lan bất cứ ở đâu, chỗ nào, ai làm quy hoạch cũng được (miễn là ....."có tài móc nối công việc").
Chính sách cán bộ, nội dung và thành phần tham gia công tác cả 3 phạm trù Quy hoạch lý thuyết (theoretic planning), Quy hoạch thực hành (operational panning) và Quy hoạch quy chế (legislative panning) đều phải coi trọng và được gắn nối với nhau trong quá trình nghiên cứu và thực thi các đồ án quy hoạch.
Chất lượng của đồ án quy hoạch phụ thuộc rất nhiều vào trình độ nhận thức và kiến thức của các cán bộ tham gia. Đừng để cho quy hoạch xây dựng trở thành một loại hình công việc ngẫu hứng, tuỳ tiện, ai làm cũng được, ai phán cũng hay thiếu cơ sở khoa học và pháp lý.
4. Xã hội hoá công tác quy hoạch
Quy hoạch xây dựng đô thị là một vấn đề phức tạp. Muốn cho đô thị phát triển tốt thì cần có sự tham gia rộng rãi của cộng đồng xã hội đô thị.
Tuy nhiên, sự tham gia cũng có những mức độ khác nhau của từng loại hình và quy mô tính chất của từng đồ án quy hoạch. Việc phổ biến, tuyên truyền phổ biến kiến thức về quy hoạch và động viên nhân dân tham gia thực hiện quy hoạch là một phương pháp nhằm đưa quy hoạch vào cuộc sống. Việc làm này là cần thiết, song phải có nghiên cứu và thực hiện theo đúng pháp luật và quy chế, theo sự quản lý của nhà nước và chính quyền đô thị các cấp để không gây nên những trở ngại không cần thiết trong quá trình nghiên cứu và thực thi các đồ án quy hoạch. Muốn có đồ án quy hoạch tốt và hiện thực, được xã hội đô thị đồng tình hưởng ứng cao thì vấn đề xã hội hoá phải được đặt ra nghiêm túc ngay cả từ khi lập nhiệm vụ thiết kế cho đến thực thi đồ án xây dựng.
5. Vấn đề cơ chế chính sách và kế hoạch đầu tư xây dựng thực thi đồ án quy hoạch xây dựng
Quy hoạch đô thị có thể có ý tưởng tốt về tổ chức không gian, về nghệ thuật cảnh quan môi trường đô thị, về các nội dung khác trong dự án quy hoạch. Song thực thi đồ án quy hoạch tốt hay không là do cơ chế chính sách và chủ trương đầu tư thực hiện của nhà nước và chính quyền đô thị. Vai trò của các thị trưởng, của các nhà quản lý chuyên môn trong việc thực thi, theo dõi thẩm định và chỉ đạo xây dựng chiếm vị trí hết sức quan trọng và có thể nói là quyết định trong sự phát triển hài hoà của đô thị.
Đây là vấn đề then chốt mà các nhà quản lý đô thị, quản lý chuyên môn phải hết sức coi trọng để chỉ đạo các cán bộ tham gia công tác quy hoạch, đi đúng trọng tâm của từng vấn đề trong quá trình phát triển.
Từ nhiệm vụ thiết kế quy hoạch thẩm định, thông qua xét duyệt các đồ án quy hoạch đến chỉ đạo thực hiện quy hoạch đều do chính quyền chỉ đạo và quyết định. Vì vậy chỉ có chính sách tốt, tổ chức quản lý tốt công tác quy hoạch xây dựng đô thị mới có thể phát triển bền vững và có hiệu quả.
Năm vấn đề nêu trên là những tiêu đề lớn mang tính tổng quan, còn rất nhiều vấn đề khác có thể tách riêng ra từng nội dung cụ thể để trao đổi thảo luận chuẩn xác hơn. Nhưng cái quan trọng nhất vấn là các giải pháp để thực hiện giải quyết các vấn đề về quy hoạch và thực thi quy hoạch những vấn đề đã làm, chưa làm hoặc đang tồn tại trong đô thị mà quy hoạch xây dựng đô thị đã đề xuất cần phải được thường xuyên có biện pháp kiểm soát phát triển hợp lý nhất để kịp thời điều chỉnh quy hoạch nhằm thực thi xây dựng tốt nhất cho từng giai đoạn.
Nguồn: Tham luận của GS.TSKH. Nguyễn Thế Bá - Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam tại Hội thảo khoa học “Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam - Cơ hội và thách thức”, tháng 11/2008