Khi nghiên cứu quy hoạch xây dựng Thủ đô Hà Nội mở rộng, việc xây dựng mới các làng xóm cần nghiên cứu giải pháp xử lý không gian làng xã trong đô thị, để tránh việc phá vỡ không gian kiến trúc truyền thống.
Ngay cả các chuyên gia kiến trúc, quy hoạch cũng sửng sốt. Nhưng rồi dần theo dõi những diễn biến trên diễn đàn Quốc hội, trên các phương tiện truyền thông và giải trình của Thủ tướng Chính phủ...nút thắt được tháo dần. Quả thật lịch sử xây dựng đô thị thế giới khó thấy một táo bạo tương tự. Vấn đề không phải là "để xứng với tầm cỡ quốc gia hơn trăm triệu dân", vị thế Thủ đô không phải độ lớn dân cư, độ lớn đất đai. Cũng không phải là do được sáp nhập vào Thủ đô mà mức sống của dân cư đang khó khăn vụt trở thành sung túc. Điều này đã được lý giải trong giải trình của Thủ tướng. Điều thuận lợi cho các nhà kiến trúc, quy hoạch xây dựng là: đã có định hướng phát triển kinh tế - xã hội, đã có địa giới chính xác của tầm nhìn nhiều chục năm sau làm cơ sở để nghiên cứu quy hoạch lâu dài và quy hoạch ngắn hạn 3 năm, 5 năm. Có thể nói quy hoạch xây dựng nền đã thành công một nửa. Hướng đi đã có, giờ đây các chuyên gia cần xác lập đường đi.
Vấn đề muốn đề cập ở đây là quy hoạch xây dựng các làng xã trong Thủ đô mới. Sau khi chiếm đóng Hà Nội, người Pháp xây dựng thành phố theo quy hoạch, lúc ấy dân cư thưa thớt, đất đai rộng rãi, họ đã di chuyển làng xóm bằng quyền lực của kẻ thống trị. Sau năm 1954, khi xây dựng và cải tạo Thủ đô, chúng ta không thể di chuyển cả làng xã mà chỉ là từng bộ phận dân cư. Vậy mà chuyện giải phóng mặt bằng luôn là vấn đề hàng đầu của xây dựng hiện nay. Những làng xóm sẽ còn tồn tại trong thành phố theo quy hoạch xây dựng mới, điều này cũng phù hợp với xu thế của thế giới hiện nay. Làng cổ Đường Lâm Sơn Tây, làng lụa Vạn Phúc và biết bao làng nghề khác của vùng đất tươi đẹp này sẽ được phát triển, ngay cả các làng, nơi cư dân chỉ quen sống với nghề trồng lúa, chăn nuôi chút ít ...chắc chắn cũng sẽ được xây dựng thêm nhiều công trình mới, do dân nội thành toả ra, do dân địa phương nâng cấp nhà ở của mình.
Từ bài học kinh nghiệm mở rộng Hà Nội mấy chục năm qua, vẫn tồn tại làng Giảng Võ bên khu nhà ở Giảng Võ, làng Kim Liên bên khu nhà ở Kim Liên, làng Thành Công, làng Ngọc Khánh bên khu nhà ở nhà ở Ngọc Khánh... nhưng với những hình ảnh thật tương phản: khu xây dựng mới được xây dựng theo quy hoạch, còn làng xã thì cứ như vậy mà chen vai thích cánh. Tại nơi đây, đường xá ngoằn nghèo, nhà cửa lấn lướt tạo nên những đường hẻm, ngõ nhỏ, ngõ cụt, mà người ta có sáng kiến đặt cho cái tên "ngách". Không biết dưới "ngách" thì gọi là gì? Mặc dù mang tên mới là phường - đơn vị hành chính thấp nhất của thành phố, nhưng nó lại tạo hình ảnh trái ngược. Trong các báo cáo tổng kết của ngành hàng năm thường có câu " chưa chú trọng mảng kiến trúc xây dựng nông thôn" nhưng khắc phục như thế nào thì ít được đề ra, hoặc chỉ nói một cách chung chung.
Vì vậy, trong khi nghiên cứu quy hoạch xây dựng Thủ đô mở rộng, nên đặt thành nhiệm vụ nghiên cứu các giải pháp xử lý làng xã trong đô thị, kể cả các làng xã sẽ chỉ nằm trong địa giới huyện ngoại thành của Thủ đô, trên nguyên tắc là phải có các giải pháp quy hoạch xây dựng tổng thể. Đây có thể là quy hoạch cải tạo làng xóm cho phù hợp với quy hoạch xây dựng mở rộng Thủ đô, nhưng đừng để bộ mặt kiến trúc có hai hình thức trái ngược nhau và phải chú trọng cả quy hoạch hạ tầng kỹ thuật. Tránh để tình trạng làng cũ thấp hơn độ cao nền xây dựng mới, khiến làng xóm thành cái túi chứa nước, như đã xảy ra cho làng Yên Hoà Hà Nội và những làng khác xung quanh Khu đô thị mới Phú Mỹ Hưng TP. HCM. Cái được không chắc đã bằng 1/10 cái mất. Vì thế, phải đề cao phương châm "cải tạo và xây dựng mới". Các chuyên gia quy hoạch sẽ nghiên cứu giải pháp thích hợp cho từng làng xóm theo đặc thù. Chẳng nơi nào giống nơi nào, nhưng cần thấu đáo một lập luận cơ bản là: hiện đại hoá làng xóm trong đô thị chứ không phải đô thị hoá nông thôn.
Nguồn: Tạp chí Quy hoạch xây dựng, số 33/2008