Huyện Lệ Thủy là nơi bị ngập lụt nặng nhất, cũng là nơi nước rút muộn nhất của Quảng Bình sau trận bão lũ kinh hoàng vừa qua. Hầu hết tài sản của người dân trong vùng lũ bị nước cuốn trôi. Song bên cạnh đó, hàng nghìn hộ gia đình vẫn an toàn, tự bảo vệ được tính mạng, tài sản.
Căn nhà tránh lũ của bà Trương Thị Tình, đội 2 Mai Xá, thị trấn Gio Linh, huyện Gio Linh (Quảng Trị).
Ðó là nhờ những ngôi nhà được xây dựng theo phương châm "Nhà nước hỗ trợ, cộng đồng giúp đỡ, hộ gia đình tham gia đóng góp" từ Quyết định số 48/2014/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ hỗ trợ người nghèo ở 14 tỉnh miền trung xây dựng nhà ở phòng, tránh bão, lụt.
Những căn nhà "vượt" lũ
Trong trận bão vừa qua, gia đình ông Nguyễn Văn Ðược nhờ có căn nhà vượt lũ được xây dựng từ nguồn vốn vay của Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) tỉnh Quảng Bình nên đã may mắn hơn nhiều hộ gia đình khác trong thôn Mỹ Thủy, xã Sơn Thủy, huyện Lệ Thủy khi không phải lâm vào cảnh trắng tay vì tài sản bị lũ cuốn trôi. Chỉ vào vạch nước ngập để lại sau khi rút gần chạm sát trần tầng 1 của nhà mình, ông Ðược bùi ngùi: "May nhờ cái chòi đó, nếu không có nó, cả gia đình không biết phải ngồi ở đâu".
Với gia đình chị Dương Thị Trình cũng vậy, từ 15 triệu đồng vay NHCSXH cộng với chút tiền dành dụm, gia đình chị cất được căn nhà vượt lũ. "Cũng may có căn nhà này mà "trốn" chứ không gia đình không biết nương tựa vào đâu" - chị Trình chia sẻ. Khi lũ về, cả thôn có tới 90% số gia đình bị ngập, toàn xã bị cô lập nhiều ngày, căn nhà của chị còn mở cửa cho nhiều bà con làng xóm thôn Mỹ Hòa, xã Sơn Thủy cùng trú ngụ. Thực tế, không riêng các gia đình nêu trên được bình an, gần 2.500 ngôi nhà vượt lũ khác ở Quảng Bình vẫn trụ vững sau trận lũ lịch sử vừa qua. Giám đốc NHCSXH tỉnh Trần Văn Tài cho biết, kể từ khi triển khai Quyết định số 48 đến nay, chi nhánh đã chủ động tiếp cận, khuyến khích các hộ nghèo xây nhà chống lũ. Ðến nay, chi nhánh đã giải ngân cho vay được gần 68% số hộ theo đề án.
Ở Quảng Trị, những hình ảnh ấm áp từ các ngôi nhà tránh lũ cũng có thể thấy tại một số huyện trên địa bàn. Ngồi trong căn nhà khô ráo và ấm áp sau khi cơn lũ đi qua, bà Trương Thị Tình ở đội 2 Mai Xá, thị trấn Gio Linh, huyện Gio Linh cảm thấy mình rất may mắn và quyết định đúng đắn khi vay vốn NHCSXH xây nhà tránh lũ. Với 15 triệu đồng vay NHCSXH từ năm 2015 cùng tiền tiết kiệm của gia đình đã giúp bà có căn nhà kiên cố, vừa bảo đảm an toàn vừa giữ gìn được tài sản. Theo Giám đốc NHCSXH tỉnh Nguyễn Ðức Ðồng, đến nay chi nhánh đã cho vay hơn 1.400 hộ nghèo xây nhà tránh lũ theo Quyết định số 48. Với những hộ gia đình chính sách không có trong đề án, chi nhánh đã tận dụng các nguồn vốn hỗ trợ người dân xây sửa nhà mới để an cư lạc nghiệp. "Ðây là một chính sách có ý nghĩa tổng hợp về kinh tế - chính trị, xã hội và nhân văn sâu sắc, được sự đồng tình, ủng hộ rộng rãi của các tầng lớp nhân dân ở khu vực miền trung. Kết quả thực hiện chính sách sẽ góp phần quan trọng vào việc bảo đảm an sinh xã hội, đồng thời có tác động tích cực đối với chương trình xây dựng nông thôn mới của Chính phủ. Chính vì vậy, NHCSXH đã tổ chức và triển khai tích cực ngay từ ban đầu" - ông Nguyễn Ðức Ðồng cho biết.
Mở rộng đối tượng thụ hưởng
Số liệu từ NHCSXH cho thấy, với việc triển khai rộng và giám sát hiệu quả tại 14 tỉnh miền trung, đến nay số hộ vay xây nhà theo Quyết định 48 đang còn dư nợ 13.148 khách hàng với tổng dư nợ 192,91 tỷ đồng, trong đó, từ đầu năm 2020 đến ngày 30-9 đã giải ngân cho 453 hộ vay với doanh số gần 6,8 tỷ đồng. Trận lũ lụt vừa qua một lần nữa chứng minh tính hiệu quả của những căn nhà vượt lũ. Việc xây những căn nhà này không chỉ giúp các hộ nghèo kiên cố hóa nhà ở, yên tâm sản xuất, xây dựng cộng đồng an toàn, góp phần chung tay xây dựng nông thôn mới mà còn giảm tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu.
"Qua đợt lũ lụt này, ngoài các hộ nghèo, khó khăn theo chính sách, có thể nhân rộng ra các hộ gia đình chưa có điều kiện, nên hỗ trợ nhà vượt lũ trong khu vực", ông Nguyễn Văn Thục - Chủ tịch UBND xã Sơn Thủy, huyện Lệ Thủy kiến nghị.
Tuy nhiên, thực tế khảo sát tại các địa bàn cho thấy, vẫn còn những nút thắt khiến NHCSXH chưa thể đẩy nhanh việc hỗ trợ xây nhà phòng, tránh lũ. Ðơn cử như mức hỗ trợ của ngân sách và mức cho vay của NHCSXH là 15 triệu đồng, còn quá thấp so với nhu cầu vốn cần thiết để hoàn thành một ngôi nhà. Trong khi, khả năng huy động nguồn lực tự xây nhà ở của hộ nghèo còn hạn chế, hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn kinh phí hỗ trợ của Nhà nước nên một bộ phận hộ nghèo không có nhu cầu làm nhà, dẫn đến kết quả thực hiện theo kế hoạch còn thấp. Thậm chí ở một số địa phương kể cả khi có thêm nguồn hỗ trợ 30 triệu đồng/căn nhà tránh lũ do Quỹ Khí hậu xanh (GCF) tài trợ, người dân vẫn không mặn mà. Vì vậy, vốn cho vay nhà tránh lũ tuy vẫn còn nhưng giải ngân rất chậm. Thêm vào đó, một số hộ dân đã làm nhà, nhưng sai quy định nên UBND cấp xã không xác nhận tiến độ làm nhà nên không đủ điều kiện để NHCSXH giải ngân cho vay.
Ðể mở rộng hơn nữa nhà tránh lũ cho người nghèo trong bối cảnh diễn biến khí hậu ngày càng bất thường và gây hậu quả nghiêm trọng, Giám đốc NHCSXH tỉnh Quảng Bình Trần Văn Tài đề nghị Chính phủ và các bộ, ngành cùng nghiên cứu kéo dài chương trình cho vay của hộ nghèo để xây dựng nhà ở phòng, chống bão lụt và kể cả nâng mức cho vay và mức hỗ trợ ngân sách nhà nước. Nên mở rộng đối tượng hộ cận nghèo cũng có thể vay để xây dựng nhà ở phòng, chống bão, lụt.
NHCSXH đề nghị Chính phủ cấp vốn kịp thời cho đơn vị để thực hiện cho vay đến các đối tượng thụ hưởng. Ðối với UBND các cấp cần chỉ đạo việc rà soát, xét duyệt, xác nhận đối tượng thụ hưởng kịp thời, chính xác để NHCSXH có cơ sở triển khai cho vay theo đúng quy định và đúng thời gian. Công tác này nhằm giúp người dân có thêm một "đai an toàn" bảo đảm con đường thoát nghèo bền vững.
Về tiêu chuẩn kỹ thuật, nhà ở phòng tránh bão, lụt hoặc cải tạo, nâng tầng làm sàn phòng tránh bão, lụt phải bảo đảm có sàn vượt lũ cao hơn mức ngập lụt cao nhất tại vị trí xây dựng. Diện tích sàn sử dụng ít nhất 10 m2, các kết cấu chính như móng, khung, sàn, mái xây dựng kiên cố, móng bê-tông cốt thép, gạch/đá; cột, tường làm bằng bê-tông cốt thép, gạch/đá, sắt/thép/gỗ bền chắc; sàn làm bằng bê-tông cốt thép/gỗ bền chắc. Nhà trong vùng ngập lụt, đồng thời bị ảnh hưởng của bão, mái làm bằng bê-tông cốt thép hoặc vật liệu lợp có chất lượng tốt bảo đảm khả năng phòng, tránh bão.