Hợp tác công - tư trong áp dụng BIM (Building Information Modeling) vào các dự án xây dựng là hình thức hợp tác giữa khu vực công (các cơ quan chính phủ, tổ chức nhà nước) và khu vực tư nhân (các doanh nghiệp, công ty xây dựng, nhà thầu) nhằm triển khai và ứng dụng công nghệ BIM trong quá trình thiết kế, xây dựng và quản lý các dự án xây dựng. Sự hợp tác này bao gồm chia sẻ kiến thức, công nghệ, và nguồn lực, đầu tư tài chính, xây dựng chính sách và quy định, cùng giám sát quản lý dự án nhằm đảm bảo hiệu quả, chất lượng và tính minh bạch. Việc hợp tác này giúp tận dụng thế mạnh của cả hai bên, thúc đẩy đổi mới và cải thiện hiệu quả trong các dự án xây dựng, đặc biệt là những dự án quy mô lớn hoặc có tầm quan trọng quốc gia.
1. Đặt vấn đề
BIM (Building Information Modeling) là một quá trình bao gồm việc tạo ra, sử dụng và quản lý các mô hình kỹ thuật số trong suốt vòng đời của dự án, từ giai đoạn khởi tạo, thiết kế, thi công, vận hành cho đến khi phá dỡ. BIM lưu trữ chi tiết mọi thông tin và dữ liệu của dự án trong mô hình kỹ thuật số này. Những dữ liệu này được sử dụng một cách đồng bộ và nhất quán trong suốt vòng đời dự án, đồng thời có mối liên kết chặt chẽ với nhau. Mọi thay đổi phát sinh trong quá trình thực hiện dự án đều được cập nhật vào mô hình BIM và đồng bộ hóa với các thông tin khác.
Trong bối cảnh phát triển kinh tế và đô thị hóa nhanh chóng tại Việt Nam, nhu cầu về các công trình xây dựng chất lượng cao, hiệu quả và bền vững ngày càng trở nên cấp thiết. BIM (Building Information Modeling) đã và đang nổi lên như một giải pháp công nghệ tiên tiến, mang lại nhiều lợi ích cho ngành xây dựng, từ việc tối ưu hóa quá trình thiết kế, quản lý dự án, đến giảm thiểu rủi ro và chi phí. Tuy nhiên, việc triển khai và áp dụng BIM một cách rộng rãi tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là trong việc đảm bảo sự phối hợp giữa các bên liên quan.
Một trong những giải pháp quan trọng để thúc đẩy việc ứng dụng BIM thành công là khuyến khích hợp tác công - tư (Public-Private Partnerships - PPP). Hình thức hợp tác này không chỉ giúp huy động các nguồn lực từ cả khu vực công và tư nhân mà còn tận dụng tối đa những thế mạnh và chuyên môn của từng bên. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang hướng tới việc hiện đại hóa Ngành Xây dựng, nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng, và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích các khía cạnh của hợp tác công - tư trong việc áp dụng BIM vào các công trình xây dựng của các nước trên thế giới, từ đó đưa ra những khuyến nghị và giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững và hiệu quả của ngành Xây dựng tại Việt Nam.
2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp kế thừa các kết quả nghiên cứu trước đây.
- Phương pháp chuyên gia
- Phương pháp thống kê, tổng hợp và phân tích từ các nguồn số liệu thu thập được giúp phân tích các khía cạnh của hợp tác công - tư trong việc áp dụng BIM vào các công trình xây dựng tại Việt Nam.
3. Kết quả và thảo luận
3.1. Kinh nghiệm ứng dụng BIM trong các dự án hợp tác công - tư tại Trung Quốc
Xây dựng thị trấn đặc trưng là một trong những hướng chính cho sự phát triển tương lai của quá trình đô thị hóa của Trung Quốc. Các phương pháp xây dựng và các mô hình quản lý truyền thống đã không đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng của các dự án này, dẫn đến việc áp dụng chế độ PPP và công nghệ BIM trong việc xây dựng các thị trấn đặc trưng. Nhiều lợi ích tài chính thu được từ mô hình PPP+BIM trong các dự án xây dựng các thị trấn đặc trưng này.
Lợi ích của Phát triển và Xây dựng theo Mô hình PPP+BIM:
(1) Thúc đẩy việc sử dụng hợp lý nguồn vốn: Mô hình PPP cho phép Chính phủ và Doanh nghiệp chia sẻ cả chi phí và lợi ích phát sinh từ việc xây dựng một thị trấn đặc trưng, do đó tăng tính hợp lý và minh bạch trong việc sử dụng nguồn vốn.
(2) Nâng cao hiệu quả xây dựng: Công nghệ BIM có thể giúp đạt được việc chia sẻ thông tin và công tác trong quá trình thiết kế và xây dựng tòa nhà, do đó nâng cao chất lượng và giảm chi phí và thời gian xây dựng.
(3) Đạt được quản lý khoa học: Mô hình PPP+BIM có thể giúp việc quản lý một thị trấn đặc trưng trở nên khoa học và chuẩn hóa hơn, do đó nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng phát triển của thị trấn.
(4) Thúc đẩy sự tham gia xã hội: Mô hình PPP+BIM có thể thúc đẩy sự tham gia và cộng tác của tất cả các bên, do đó nâng cao sự tham gia xã hội và sự nhiệt tình trong việc xây dựng một thị trấn đặc trưng.
3.2. Kinh nghiệm ứng dụng BIM trong các dự án hợp tác công – tư tại Thụy Điển
Các dự án mà nguồn lực của Chính phủ không đủ để thực hiện thường sử dụng hợp tác công - tư như một phương pháp thực hiện các dự án cung cấp một số loại dịch vụ công. Phương pháp này thiết lập quan hệ đối tác dài hạn giữa Khu vực tư nhân và Chính phủ trong khi đòi hỏi sự hợp tác sâu rộng giữa các bên công và tư để thực hiện dự án. Các đặc điểm chính của PPP trong các dự án:
- Một hợp đồng dài hạn được thiết lập giữa một bên công và một bên tư nhân;
- Khu vực tư nhân cung cấp thiết kế, xây dựng tài trợ và vận hành;
- Các khoản thanh toán được xử lý trong suốt thời hạn của hợp đồng cho bên tư nhân để sử dụng cơ sở vật chất;
- Cơ sở vật chất vẫn thuộc quyền sở hữu của khu vực công hoặc chuyển giao lại cho khu vực công
- Thay đổi quyền sở hữu khi kết thúc hợp đồng PPP.
Sự ra đời của BIM đánh dấu những phát triển công nghệ mạnh mẽ trong ngành xây dựng. Các lợi ích của BIM như giảm thời gian và chi phí dự án, cải thiện chất lượng sản xuất, giảm lỗi thiết kế và cho phép sử dụng phương pháp tiếp cận phân phối dự án tích hợp (IPD) và cộng tác tốt hơn. BIM đã mang lại một góc nhìn khác về các quy trình xây dựng truyền thống, chẳng hạn như các dự án PPP, do được coi là nền tảng cho IPD, nơi mà một phương tiện đã được thiết lập để cộng tác và chia sẻ thông tin giữa các bên liên quan. Các lợi ích của việc cung cấp một môi trường làm việc hợp tác: (1) Giúp chủ sở hữu hiểu rõ hơn về bản chất và nhu cầu của dự án; (2) Cải thiện thiết kế, phát triển và phân tích dự án; (3) Tăng cường quản lý giai đoạn xây dựng; (4) Phát triển giai đoạn vận hành và bảo trì.
(Bảng 1: Rào cản và lợi ích thực hiện BIM trong các dự án PPP)
3.3. Giải pháp đẩy mạnh hợp tác công - tư trong việc áp dụng BIM vào các dự án xây dựng tại Việt Nam
Để khuyến khích hợp tác công - tư (PPP) trong việc áp dụng BIM vào các công trình xây dựng tại Việt Nam, một số giải pháp có thể được triển khai bao gồm:
- Xây dựng chính sách hỗ trợ và khung pháp lý rõ ràng
Chính phủ cần thiết lập các quy định cụ thể về việc áp dụng BIM trong các dự án công, bao gồm cả các dự án PPP. Quy định này có thể bao gồm yêu cầu bắt buộc sử dụng BIM trong các dự án công trình lớn hoặc các dự án có tầm quan trọng quốc gia.
Chính phủ có thể đưa ra các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng, hoặc hỗ trợ kỹ thuật cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các dự án PPP sử dụng BIM. Điều này sẽ khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ và nâng cao năng lực của mình.
- Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực
Tổ chức các chương trình đào tạo chung giữa khu vực công tư để nâng cao kiến thức và kỹ năng về BIM cho cả hai bên. Điều này giúp tạo ra một đội ngũ nhân lực có đủ năng lực triển khai các dự án BIM một cách hiệu quả.
Khuyến khích sự hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và các doanh nghiệp trong việc phát triển các khóa học và chương trình đào tạo chuyên sâu về BIM, nhằm tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao cho thị trường.
- Thúc đẩy chia sẻ công nghệ và dữ liệu
Phát triển các nền tảng dữ liệu và hệ thống chia sẻ thông tin giữa khu vực công và tư để hỗ trợ việc triển khai BIM. Điều này giúp giảm thiểu chi phí và thời gian, đồng thời tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý dự án.
Chính phủ có thể hỗ trợ và khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào việc chuyển giao công nghệ BIM tiên tiến từ nước ngoài, nhằm nâng cao trình độ công nghệ trong nước và đảm bảo các dự án xây dựng đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
- Thực hiện các dự án thí điểm và đánh giá hiệu quả
Thực hiện một số dự án thí điểm áp dụng BIM trong mô hình hợp tác công - tư, từ đó rút ra các bài học kinh nghiệm và xác định những thách thức cần giải quyết.
Tiến hành đánh giá hiệu quả của các dự án thí điểm, từ đó phổ biến các kết quả tích cực và khuyến nghị những cải tiến cần thiết để áp dụng BIM rộng rãi hơn trong các dự án PPP.
4. Kết luận
Hợp tác công - tư trong việc áp dụng BIM vào các công trình xây dựng tại Việt Nam là một bước đi cần thiết và cấp bách để nâng cao chất lượng, hiệu quả và tính bền vững của ngành xây dựng. Sự hợp tác này không chỉ giúp huy động nguồn lực từ cả khu vực công và tư mà còn tận dụng được những ưu thế riêng của mỗi bên, từ đó thúc đẩy đổi mới và nâng cao tiêu chuẩn xây dựng trong nước. Để đạt được hiệu quả cao nhất, cần có sự hỗ trợ về chính sách, đào tạo nguồn nhân lực, và thúc đẩy chia sẻ công nghệ, cùng với việc triển khai các dự án thí điểm. Đây sẽ là nền tảng vững chắc để Việt Nam hiện đại hóa Ngành Xây dựng và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Thái Ngọc Thắng - Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường Đại học Thủy lợi
(Nguồn: Tạp chí Người Xây dựng, Số 388, Tháng 8/2024)