Từ năm 1990 đến nay, tốc độ đầu tư tương đối nhanh, song chủ yếu bằng nguồn vốn nhà nước tập trung cho các công trình thiết yếu, vốn của nhân dân chủ yếu xây dựng nhà ở, các công trình hạ tầng như: Đường giao thông, chiếu sáng đường phố ngõ hẻm, cống, mương thoát nước, vỉa hè, cây xanh, nhà văn hoá, trạm y tế, cấp nước máy, vv... còn thiếu và xuống cấp nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến mỹ quan đô thị, vệ sinh môi trường và đời sống nhân dân. Trong khi đó nhân dân trong chờ Nhà nước đầu tư mặc dù nguồn lực trong nhân dân là rất lớn.
Để khắc phục tình trạng trên nhằm tập trung chỉ đạo công tác huy động nguồn lực (HĐNL) trong nhân dân đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng kỹ thuật đạt kết quả. Ngày 10/4/2008 Ban Thường vụ thành uỷ Vinh đề ra Chỉ thị 31/CT.TU về huy động nguồn lực xây dựng công trình hạ tầng trên toàn thành phố Vinh, bao gồm: Hệ thống giao thông, điện chiếu sáng, vỉa hè, thoát nước, cấp nước máy, nhà văn hoá khối xóm dân cư, trạm y tế phường xã.
Đây là những bước đột phá đầu tiên trên thành phố tổ chức huy động nguồn lực đóng góp của nhân dân theo phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, với quy mô rộng, lớn đến khắp tất cả mọi người dân, cơ quan, đơn vị, tổ chức đoàn thể trên địa bàn thành phố Vinh.
1. Điều kiện hiện trạng thành phố Vinh trước khi thực hiện Chỉ thị 31 của Thành uỷ về huy động nguồn lực xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật
Có thể nói thành phố Vinh trước năm 2000 trong các khu dân cư, đường giao thông chủ yếu là đường đất, cấp phối, không có chiếu sáng đường phố ngõ hẻm không có hệ thống cống, rãnh thoát nước.
Các đường phố chính đầu tư xây dựng chưa hoàn chỉnh hệ thống thoát nước tập trung ở các đường phố chính và các khu dân cư xây dựng mới, vỉa hè đường phố chính được đầu tư bằng gạch xi măng, bê tông còn nham nhở, chủ yếu là vỉa hè nền đất, cỏ mọc và rác thải. Điện chiếu sáng đô thị tập trung trong 1/3 tuyến phố chính có mặt cắt đường 15 m trở lên, các nhà văn hoá, hội quán, trạm y tế, trường học còn thiếu, xuống cấp. Nhân dân các xã ngoại thành chưa được sử dụng nước máy.
Bên cạnh đó nhân dân đang trông chờ sự đầu tư của Nhà nước, việc huy động đóng góp của nhân dân xây dựng các công trình hạ tầng kỹ thuật chưa có chủ trương, ngân sách thành phố hạn chế, chủ yếu tập trung xây dựng các công trình trọng điểm.
Trước tình hình đó Ban thường vụ Thành uỷ Vinh đã đề ra Chỉ thị 31, UBND thành phố Vinh phê duyệt các đề án xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật, bao gồm: Đường giao thông, chiếu sáng đô thị, hệ thống thoát nước, cấp nước, vỉa hè, nhà văn hoá, trạm y tế để huy động nguồn lực nhân dân, cơ quan, đơn vị đóng trên địa bàn thành phố xây dựng các công trình hạ tầng.
2. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo huy động nguồn lực xây dựng hạ tầng
Thành phố
Để công tác huy động nguồn lực xây dựng các công trình hạ tầng đạt hiệu quả thành phố đã tập trung lãnh đạo xây dựng các đề án và ban hành các chỉ thị, nghị quyết thông qua Hội đồng nhân dân thành phố, xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ huy động nguồn lực, lãnh đạo, chỉ đạo huy động nguồn lực, hướng dẫn, đôn đốc, kiểm tra các phường, xã, cơ quan doanh nghiệp, tổ chức đoàn thể tạo nên phong trào thi đua sôi nổi chung trên toàn thành phố, đồng thời phát động nhân dân toàn thành phố ra quân huy động nguồn lực xây dựng các công trình hạ tầng. Ban chỉ đạo huy động nguồn lực tập trung chỉ đạo theo kế hoạch trong từng năm đề ra, phân công các thành viên ban chỉ đạo trực tiếp chỉ đạo, hướng dẫn chỉ đạo các phường xã.
Thời gian đầu còn gặp nhiều khó khăn, thành phố đã tổ chức các đợt sơ kết để kịp thời rút ra những ưu điểm, khuyết điểm, bài học kinh nghiệm, điều chỉnh bổ sung cơ chế kịp thời, nhằm đạt kết quả và hiệu quả cao nhất.
Hàng năm thành uỷ, UBND thành phố Vinh đã kiểm điểm công tác huy động nguồn lực, sơ kết đánh giá kết quả thực hiện, thông qua nhiệm vụ kế hoạch năm tiếp theo để các phường xã thực hiện theo kế hoạch ngày càng tốt hơn.
Phường, xã - khối dân cư
Bước đầu triển khai chỉ thị của Ban thường vụ thành uỷ về huy động nguồn lực đầu tư xây dựng: đường giao thông, điện chiếu sáng đô thị, vỉa hè, thoát nước, đường ống cấp nước sạch cấp 3, nhà văn hoá, trạm y tế, trường mầm non. Ban chỉ đạo cấp phường, xã, khối dân cư đang còn lúng túng chưa tập trung chỉ đạo quyết liệt, công tác vận động đang còn mang tính hình thức, áp đặt. Sự phối kết hợp giữa cấp uỷ đảng, chính quyền, đoàn thể các đơn vị chưa tốt.
Trước tình hình đó, thành phố đã chỉ đạo các phường, xã thay đổi cách làm, ban chỉ đạo các phường, xã được phân công cán bộ về tận khối, tổ dân cư để vận động nhân dân.
Công ty CP Quản lý và Phát triển hạ tầng Đô thị Vinh thực hiện thí điểm các công trình một số phường, xã, phối kết hợp với chính quyền phường, xã thực hiện quy trình tác nghiệp, từ khâu khảo sát, thiết kế, dự toán, phê duyệt của thành phố, công khai, họp dân thông qua, lấy ý kiến đóng góp của nhân dân tại nơi có công trình thí điểm. Thành phố ra quyết định phần hỗ trợ của thành phố công khai trước dân. Với cách làm này đã tạo nên niềm tin trong nhân dân tại các phường xã có công trình triển khai thí điểm. Từ đó mở rộng để các phường, xã, khối dân cư trên toàn thành phố, học tập, tham quan tìm hiểu đối với các phường xã, khối dân cư có phong trào huy động nội lực tốt. Các bước triển khai thí điểm của Công ty CP Quản lý và Phát triển hạ tầng Đô thị Vinh đã được thực hiện.
Kết hợp, nêu gương, khen thưởng kịp thời những tập thể cá nhân đóng góp cao, nhất là cán bộ, đảng viên lão thành cách mạng, cự chiến binh, hưu trí, các tổ khối, dân cư. Từ đó phong trào được phát huy và các đơn vị yếu kém đã vươn lên huy động nhân dân đóng góp xây dựng các công trình hạ tầng trên các lĩnh vực. Một số xã đời sống nhân dân còn thấp nhưng đã nhận thức sâu sắc không trông chờ vào nhà nước đã có mức đóng góp đạt kết quả tốt.
Công tác tuyên truyền vận động cộng đồng
Đây là khâu quan trọng trong quá trình thực hiện công tác huy động nguồn lực xây dựng các công trình hạ tầng, nội dung tập trung vào chỉ thị của thành uỷ và quyết định về các cơ chế hỗ trợ của thành phố để mọi người dân trên toàn thành phố hiểu được chủ trương của thành uỷ, UBND thành phố tập trung và phát huy công tác tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng: truyền hình, truyền thanh đến tận khối xóm, tổ dân cư.
Thời kỳ đầu công tác HĐNL, các chương trình truyền hình, truyền thanh mở nhiều chuyên đề hàng tuần, hàng tháng phát lại nhiều lần nêu gương tập thể cả nhân làm tốt, phê bình chính quyền phường xã còn yếu kém. Các tổ chức đoàn thể quần chúng là cơ sở nòng cốt trong công tác vận động, đặc biệt các đồng chí Bí thư chi bộ, khối trưởng, tổ trưởng dân cư đã không ngần ngại ngày đêm đi lại nhiều lần từng hộ gia đình, cơ quan để tuyên truyền vận động đóng góp.
Công tác tuyên truyền tập trung các nội dung cơ chế hỗ trợ phải thực hiện đúng và kịp thời, mức độ đóng góp của nhân dân phải được công khai dân chủ. Giao cho UBND các phường, xã làm chủ đầu tư, nhân dân giám sát dưới sự hướng dẫn kiểm tra giám sát của các cơ quan chức năng thành phố.
Công ty CP Quản lý và Phát triển hạ tầng Đô thị Vinh công khai khảo sát, thiết kế, dự toán, lấy ý kiến đóng góp của dân phố, giải thích làm rõ các thắc mắc của nhân dân, hướng dẫn quy trình bàn giao quản lý sử dụng khai thác sau khi công trình hoàn thành.
3. Cơ chế hỗ trợ và kết quả sau 7 năm thực hiện huy động nguồn lực xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật (tháng 4/2000 đến tháng 4/2008)
Cơ chế hỗ trợ của thành phố
- Đầu tư công trình hạ tầng kỹ thuật thực hiện cơ chế huy động nguồn lực Nhà nước và nhân dân cùng làm, tuỳ thuộc vào tính chất hạng mục công trình phần hỗ trợ Ngân sách Nhà nước chiếm tỷ lệ 51% đến 70% giá trị đầu tư.
- Công trình giao thông, vỉa hè, thoát nước, hệ thống cấp nước sạch cấp 3, ngân sách hỗ trợ 50%, huy động nguồn lực 50%.
- Chiếu sáng đường phố ngõ hẻm đối với tuyến đường chỉ giới xây dựng từ 9 m đến 15 m huy động nguồn lực nhân dân đầu tư 100% , thành phố chi trả tiền điện.
- Tuyến đường chỉ giới xây dựng từ 9 m trở xuống nhân dân thanh toán tiền điện, thành phố hỗ trợ ngân sách đầu tư xây dựng 50%, huy động nguồn lực 50% giá trị đầu tư.
- Nhà văn hoá, hội quán khối, xóm dân cư Nhà nước hỗ trợ 60%, huy động nguồn lực 40% giá trị đầu tư.
- Đối với các tổ chức cơ quan, trường học, Doanh nghiệp với cơ chế hỗ trợ:
+ Cơ quan hành chính sự nghiệp, trường học huy động 20%, Nhà nước hỗ trợ 80%
+ Doanh nghiệp huy động nguồn lực đóng góp 100 giá trị đầu tư
Kết quả thực hiện sau 7 năm:
*Khối lượng công trình đã xây dựng
- Điện chiếu sáng đường phố ngõ hẻm: 106 km
- Đường giao thông các loại : 408,717 km
- Cống, rãnh thoát nước : 64,899 km
- Nhà văn hoá, trạm y tế, hội quán : 216 cái
- Cầu, cống các loại : 420 cái
- Vỉa hè : 579.894 m2
- Cấp nước máy : 14.902 hộ
* Tổng kinh phí HĐNL: 200.324.861.000 đồng
Trong đó:
- Nhân dân, cơ quan đơn vị đóng góp: 98.152.350.000 đồng, chiếm 49%
- Ngân sách hỗ trợ: 120.172.511.000 đồng, chiếm 51%
* Bình quân suất huy động: 1.326.000 đồng/hộ
4. Huy động nguồn lực đầu tư chiếu sáng đường phố, ngõ hẻm
Sau 7 năm thực hiện Chỉ thị 31/CT.TU ngày 10/4/2000 của Ban thường vụ thành uỷ Vinh về việc huy động nguồn lực Nhà nước và nhân dân cùng làm đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật, tập trung ưu tiên theo thứ tự: đầu tư hệ thống giao thông, vỉa hè, cấp thoát nước, nhà văn hoá, hội quán khối xóm dân cư đã đạt được những thành công nhất định, có kết quả và hiệu quả được nhân dân đồng tình ủng hộ hưởng ứng và trở thành phong trào thi đua thiết thực rộng khắp trong toàn dân.
Ngày 18/9/2007 Ban thường vụ thành uỷ Vinh tiếp tục chỉ thị số: 05/CT.TU về việc “Tiếp tục tăng cường lãnh đạo của Đảng đẩy mạnh công tác huy động nguồn lực xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật thành phố” đầu tư kết cấu hạ tầng từng bước hoàn chỉnh đồng bộ hệ thống giao thông, vỉa hè, cấp thoát nước, cây xanh, chiếu sáng đường phố ngõ hẻm với tiêu chí: “Sáng – Xanh – Sạch - Đẹp – An toàn – Văn minh”.
Người dân thành phố đã nhận thức khá đầy đủ về mặt môi trường đô thị: Xanh – Sạch - Đẹp, nhu cầu chiếu sáng và an toàn đô thị là nhu cầu thiết yếu, đòi hỏi sự công bằng trong mọi hoạt động đời sống của người dân thường ngày.
Tiêu chí chỉ đạo của thành uỷ – UBND thành phố Vinh đầu tư hạ tầng kỹ thuật chỉnh trang đô thị thành phố Vinh giai đoạn 2007 – 2010 thành phố: “Sáng – Xanh – Sạch - Đẹp – An toàn – Văn minh – Phát triển”.
* Hệ thống chiếu sáng đường phố ngõ hẻm thành phố Vinh
Tổng chiều dài ước tính: 1.090 km (chưa tính 6 xã ngoại thành mới được mở rộng nhập vào thành phố từ tháng 7 năm 2008)
Trong đó:
- Tổng chiều dài hệ thống chiếu sáng đường phố có chỉ giới xây dựng từ 9 m trở lên: 524 km;
- Tổng chiều dài hệ thống chiếu sáng đường phố có chỉ giới xây dựng từ 9 m trở xuống: 570 km;
* Chiếu sáng đường phố chính thành phố Vinh đã được đầu tư xây dựng: 150 km/524 km, đạt 29%
* Chiếu sáng ngõ hẻm: 106 km/570km, đạt 19%.
Đề án chỉnh trang đô thị và chiếu sáng đường phố ngõ hẻm giai đoạn 2007 – 2010 được UBND tỉnh Nghệ An phê duyệt tại Quyết định số: 3575/QĐ-UBND-CN ngày 18/9/2007
Từ năm 2007 đến năm 2010 đã đầu tư xây dựng mới hệ thống điện chiếu sáng đường phố chính: 118 tuyến đường phố với tổng chiều dài 96 km, nâng tuyến đường phố chính thành phố được chiếu sáng 246 km, đạt 47%. Chiếu sáng ngõ hẻm đến năm 2010 dự kiến 200 km, nâng hệ thống chiếu sáng ngõ hẻm lên: 306 km/570 km đạt 54%.
Xây dựng hệ thống chiếu sáng đáp ứng đồng bộ với việc nâng cấp chỉnh trang các tuyến đường, vỉa hè thoát nước và cây xanh, cơ chế huy động đầu tư: Những tuyến đường phố có chỉ giới xây dựng từ 15 m trở lên Nhà nước đầu tư và trả tiền điện, những tuyến đường có chỉ giới xây dựng từ 9 m đến 15 m nhân dân đầu tư xây dựng, Nhà nước trả tiền điện.
Những tuyến đường có chỉ giới xây dựng dưới 9 m nhân dân đầu tư xây dựng và trả tiền điện, thực hiện cơ chế hỗ trợ đầu tư của Nhà nước 50% và huy động nguồn lực nhân dân 50% giá trị đầu tư.
Công tác lãnh đạo, chỉ đạo huy động nguồn lực đầu tư xây dựng hệ thống chiếu sáng đường phố ngõ hẻm
* Công tác chuẩn bị đầu tư và thực hiện đầu tư
- Đối với các tuyến đường do Nhà nước đầu tư xây dựng và trả tiền điện: do UBND thành phố Vinh làm chủ đầu tư, Ban quản lý dự án thực hiện dự án, đơn vị quản lý khai thác sử dụng tiếp nhận bàn giao quản lý.
- Các tuyến đường phố nhân dân đầu tư, nhà nước trả tiền điện do UBND phường, xã làm chủ đầu tư, nhân dân giám sát, Công ty CP Quản lý và Phát triển hạ tầng Đô thị Vinh đơn vị quản lý tiếp nhận bàn giao quản lý khai thác sử dụng, duy tu bảo dưỡng, SCTX.
- Những tuyến phố ngõ hẻm nhân dân đầu tư và thanh toán tiền điện do UBND phường xã chủ đầu tư, khối phố dân cư thực hiện dự án, Công ty CP Quản lý và Phát triển hạ tầng Đô thị Vinh đơn vị quản lý tiếp nhận bàn giao quản lý khai thác sử dụng, duy tu bảo dưỡng, SCTX.
* Cơ chế thực hiện đầu tư
Tất cả các thủ tục đâu tư: khảo sát, thiết kế, lập Dự án, Dự toán phải được UBND thành phố Vinh phê duyệt. Đối với các tuyến đường phố do UBND phường, xã huy động nguồn lực đầu tư Nhà nước và nhân dân cùng làm thực hiện công khai chủ trương đầu tư, thiết kế kỹ thuật, dự toán được công khai đến tận các hộ gia đình dân phố đóng góp đầu tư, lấy ý kiến của nhân dân, giải đáp mọi thắc mắc của người dân.
Đối với tuyến chiếu sáng do nhân dân thanh toán tiền điện chiếu sáng do tổ dân phố trực tiếp ký hợp đồng tiêu thụ điện với điện lực, hàng tháng công khai kinh phí thanh toán.
* Kết quả thực hiện từ năm 2005 - 2007
Trong 2 năm thực hiện huy động nguồn lực đầu tư chiếu sáng đô thị thành phố Vinh đã huy động đầu tư xây dựng 106 km chiếu sáng đường phố ngõ hẻm có chỉ giới xây dựng dưới 9 m do nhân dân đầu tư và thanh toán tiền điện.
Dự kiến từ năm 2007 – 2010 huy động nguồn lực đầu tư xây dựng chiếu sáng ngõ hẻm đạt 300 km.
Thành phố Vinh phấn đấu đến 2010 phủ sáng đường phố, ngõ hẻm đạt 60 – 70% với phương châm Nhà nước và nhân dân cùng làm.
* Nguyên nhân và bài học kinh nghiệm
Trong công tác thực hiện huy động nguồn lực đầu tư kết cấu hạ tầng đô thị và hệ thống điện chiếu sáng đường phố ngõ hẻm tại thành phố Vinh đạt được những thành quả nêu trên là do những yếu tố sau đây:
- Có sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt của thành uỷ, UBND thành phố thể hiện thông qua Chỉ thị 31, Chỉ thị 05 và các đề án được phê duyệt, sự phối kết hợp nhuần nhuyễn giữa lãnh đạo Đảng, Nhà nước điều hành, mặt trận tổ quốc và các tổ chức đoàn thể từ thành phố đến các phường, xã: tập trung tuyên truyền, vận động, phát động phong trào toàn dân thi đua tham gia công tác huy động nguồn lực. Các chỉ thị, quyết định của thành phố đã kịp thời và phản ánh được tâm tư, nguyện vọng của nhân dân thành phố trong nhiều năm qua chưa làm được, thể hiện mọi chủ trương đúng đắn của thành uỷ, UBND thành phố Vinh đã đi vào cuộc sống của nhân dân.
- Công tác tuyên truyền, vận động nhân dân vô cùng quan trọng đã góp phần thực hiện công tác huy động nguồn lực đạt hiệu quả cao, thông qua truyền thanh, truyền hình, lễ phát động, hội nghị liên tịch giữa cấp uỷ, chính quyền, tổ chức đoàn thể. Họp bàn tận khối xóm, dân cư, nêu gương đơn vị, cá nhân điển hình, phê bình đơn vị yếu kém trì trệ.
- Vai trò ban chỉ đạo từ thành phố đến phường, xã, các phòng ban chuyên môn, Công ty CP Quản lý và Phát triển hạ tầng Đô thị Vinh đơn vị trực tiếp quản lý vận hành khai thác công trình hạ tầng và chiếu sáng đô thị, bám sát cơ sở, tham mưu, hướng dẫn, tác nghiệp, kiểm tra, bổ sung kịp thời các cơ chế hỗ trợ để khuyến khích nhân dân các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp tham gia huy động nguồn lực.
Phường, xã thống nhất thông suốt và phối kết hợp giữa cấp uỷ, chính quyền, đoàn thể quần chúng tốt, thực hiện đúng cơ chế hỗ trợ của thành phố ban hành, đảm bảo dân chủ, công khai, nhân dân giám sát. Do vậy nhân dân, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp phấn khởi đóng góp, không có hiện tượng kiện cáo, khiếu nại. Công tác huy động nguồn lực hỗ trợ đầu tư hạ tầng kỹ thuật tại thành phố Vinh đi vào lòng dân trở thành phong trào thi đua trong từng khối xóm dân cư phường, xã trên toàn thành phố.
Trên đây là một số kết quả, hiệu quả trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo huy động nguồn lực đầu tư kết cấu hạ tầng và chiếu sáng đường phố ngõ hẻm tại thành phố Vinh. Xin trình bày trước hội thảo chiếu sáng toàn quốc năm 2008 và chia sẻ những thành công cũng như nguyên nhân bài học kinh nghiệm với quý vị đại biểu và các bạn đồng nghiệp đang thực hiện chức năng nhiệm vụ quản lý hạ tầng đô thị nói chung và hệ thống chiếu sáng đô thị nói riêng có mặt tại hội nghị.
Nguồn: Tham luận của KS. Bùi Đức Lộc - Chủ tịch HĐQT, GĐ Cty CP Quản lý & Phát triển HTĐT Vinh tại Hội thảo khoa học chiếu sáng toàn quốc năm 2008 "Những giải pháp công nghệ tiên tiến và cơ chế tài chính để thực hiện chiếu sáng hiệu quả và tiết kiệm năng lượng", tháng 11/2008.