I. Những quan điểm về bản chất của công nghệ trong lĩnh vực xây dựng
1. Công nghệ thích hợp (technology approprrite)
Công nghệ thích hợp là công nghệ hình thành trên cơ sở đặc biệt quan tâm đến các khía cạnh môi trường, văn hoá xã hội, kinh tế, chính trị của một quốc gia hay khu vực. Trên thực tế công nghệ thích hợp thường được mô tả bằng cách sử dụng các công nghệ có hiệu quả để đạt được mục đích.
Công nghệ phù hợp với điều kiện kinh tế- kỹ thuật, điều kiện cung cấp vật liệu xây dựng và khả năng lao động của nhân công ở từng nước từng vùng lãnh thổ khác nhau. Đối với các nước đang phát triển công nghệ thích hợp là sử dụng các công nghệ đơn giản, phù hợp với điều kiện địa phương để đạt được mục đích. Với các nước công nghiệp, công nghệ thích hợp là sử dụng các công nghệ có xem xét đến hậu quả của xã hội và môi trường.
2. Công nghệ xây dựng
Theo Lars Reuterward có 3 yếu tố chính để tạo thành một công nghệ xây dựng: sản phẩm xây dựng- kỹ thuật thực hiện (lao động, công cụ lao động)- vật liệu xây dựng. Trong đó, mỗi thành tố tạo nên công nghệ đều có 2 dạng địa phương và nhập khẩu. Tuy nhiên trong giai đoạn toàn cầu hoá hiện nay thì các yếu tố tạo nên công nghệ xây dựng có hình thức là truyền thống và tiên tiến…
3. Sự khác biệt của công nghệ xây dựng và công nghệ sản xuất trong nhà máy
Sản phẩm được sản xuất trong nhà máy thì ổn định và đồng nhất, nhan công làm việc trong nhà máy thì ổn định ít thay đổi, ít biến động. Tuy nhiên, tại hiện trường sản phẩm của công nghệ xây dựng là công trình, nhà ở…thường khác nhau, không đồng nhất, kỹ thuật thực hiện (nhân công lao động) biến đổi theo địa phương hay theo thời vụ, vật liệu xây dựng thường đa dạng phụ thuộc vào từng địa phương, từng vùng… vì vậy công nghệ xây dựng mang tính không ổn định phụ thuộc nhiều vào con người, vật liệu xây dựng và kỹ thuật thi công xây dựng của từng địa phương.
4. Lựa chọn công nghệ xây dựng thích hợp trong việc xây dựng nhà ở cho người thu nhập thấp
Công nghệ xây dựng thích hợp trong việc xây dựng nhà ở cho người thu nhập thấp nên ưu tiên cho chủ sở hữu được xây nhà cho nhu cầu của chính mình (nhà ở tự xây), tận dụng nguồn lực lao động, vật liệu tại địa phương, áp dụng kỹ thuật xây dựng đơn giản (công nghệ xây dựng truyền thống) thích hợp hơn với nhân công, điều kiện kỹ thuật tại chỗ.
Ở các nứơc phát triển, nhà ở cho người thu nhập thấp thường được xây dựng và phân phối bởi một số đơn vị do Chính phủ hoặc tổ chức tư nhân (công nghệ xây dựng tiên tiến).
Công nghệ thích hợp trong việc xây dựng nhà ở của người thu nhập thấp dựa trên tiêu chí:
- Căn hộ: phù hợp với hoàn cảnh kinh tế, thích nghi với mục đích sử dụng của đối tượng ở.
- Bên vững: khả năng duy trì và phát triển theo thời gian và nhu cầu sử dụng, vật liệu xây dựng phù hợp với địa phương, giảm thiểu ảnh hưởng đến môi trường sinh thái.
- Quy mô hợp lý: công nghệ thích hợp là loại công nghệ có quy mô nhỏ dựa trên cơ sở lấy nền tảng phù hợp với công cụ lao động là con người tại địa phương là quan trọng.
Lựa chọn công nghệ xây dựng nhà ở cho người thu nhập thấp trên cơ sở sản phẩm xây dựng được tạo ra, nếu sản phẩm tiên tiến (nhà cao tầng) ta chọn lựa công nghệ xây dựng thích hợp là công nghệ xây dựng tiên tiến, sản phẩm truyền thống (nhà ở thấp tầng), ta chọn lựa công nghệ thích hợp là công nghệ truyền thống.
Kết luận: như vậy, việc lựa chọn công nghệ thích hợp trên cơ sở sản phẩm tạo ra, sản phẩm nào thì thích hợp với công nghệ đó và mỗi sản phẩm sẽ có nhiều công nghệ phù hợp. Trên quan điểm kinh tế muốn có giá thành rẻ thì áp dụng công nghệ tiên tiến.
II. Giải pháp kiến trúc thích hợp
1. Nhà ở tiến hoá
Trong thế giới ngày nay, môi trường chính trị, kinh tế xã hội và công nghệ thay đổi từng ngày. Vì vậy, nhu cầu thay đổi chất lượng cuộc sống cho người dân ngày càng lớn, trong đó ngôi nhà của người dân cũng là một thành tố trong quá trình thay đổi trên. Ngôi nhà của tương lai chính là ngôi nhà của hôm nay, nhưng liên tục thích nghi với điều kiện của ngày mai.
Các điều kiện thay đổi trong tương lai đó là:
a. Gia tăng dân số: dân số ngày càng gia tăng, nhất là các nước kém và đang phát triển, tỷ lệ gia tăng dân số đang là gánh nặng ở các quốc gia này vì nguồn lực phát triển kinh tế chưa đáp ứng với việc gia tăng dân số. Đối với các nước đang phát triển, vấn đề nhập cư từ nông thôn về các đô thị cũng làm tăng dân số cơ học, là gánh nặng cho các thành phố lớn. Kết quả nhu cầu nhà ở tăng cao trong các đô thị phát triển.
b. Nguồn năng lượng: tài nguyên trên thế giới ngày càng cạn kiệt, nhất là dầu mỏ. Nguồn năng lượng hiện nay đang sử dụng như: điện, khí đốt… sẽ được thay đổi trong tương lai gần.
c. Trái đất đang nóng lên: năng lượng thải vào không khí ngày càng nhiều do kết quả của ngành công nghiệp ngày càng phát triển. Việc lạm dụng tài nguyên thiên nhiên làm trái đất nóng dần lên làm biến đổi khí hậu, kết quả thời tiết và khí hậu tác động đến con người ngày càng dữ dội và khốc liệt hơn.
d. Công nghệ mới: tốc độ phát triển và đổi mới công nghệ ngày càng nhanh trong lĩnh vực mới như công nghệ vật liệu mới, công nghệ nano phân tử, robot, kỹ thuật sinh học và di truyền học…
Như vậy nhà ở tương lai phải:
- Thích ứng với các điều kiện hiện tại, thích ứng theo thời gian để thay đổi theo nhu cầu của người sử dụng, thông qua sự thay đổi kinh tế, văn hoá, xã hội ởtừng vùng, ở từng quốc gia.
- Thích ứng với điều kiện khí hậu, để tiết kiệm năng lượng, sử dụng công nghệ xây dựng phù hợp để tối đa hoá khả năng tự túc nguồn nhân lực, vật lực.
- Sử dụng vật liệu, cấu trúc và các giải pháp thiết kế tốt nhất mà hiệu quả về kinh tế, an toàn với mọi điều kiện khí hậu và thời tiết.
Giải pháp nhà ở tiến hoá:
Giá thành phải rẻ, đáp ứng nhu cầu và mong muốn của người sử dụng.
Sử dụng công nghệ thích hợp trong xây dựng nhà, chú ý sử dụng cả hai loại công nghệ, công nghệ thích hợp và công nghệ tiến tiến.
2. Tiêu chí nhà ở tiến hoá: cấu trúc của nhà ở tiên tiến dựa trên 2 bộ phận:
Khối cứng: (khu ướt) gồm bếp, WC
Khối linh hoạt: gồm các phòng ngủ, phòng ăn, phòng khách, phòng sinh hoạt, kho…
Khi nhà ở thay đổi theo thời gian và theo nhu cầu của chủ sở hữu thì khối linh hoạt thay đổi mở rộng về không gian, thay đổi về vật liệu, trang thiết bị, tiện nghi sử dụng…
Giải pháp nhà ở tiến hoá rất thích hợp để áp dụng cho những trường hợp sử dụng công nghệ thích hợp. Nhà ở tiến hoá có khả năng vận dụng linh hoạt và bền vững trong phát triển, đáp ứng thay đổi các thành phần phòng ốc trong căn hộ khi phát triển, đáp ứng tính giao thời khi chưa hoàn thiện và tiếp tục hoàn thiện.
Quá trình phát triển của nhà ở tiến hoá:
- Vào ở khi sở hữu
- Phát triển khi lưu trú
- Chín muồi khi nhu cầu ổn định
- Suy sụp khi không còn thích hợp nữa (bán lại)
- Hoàn lại các thành phần cấu tạo khi không còn sử dụng, hoặc sử dụng cho các căn nhà khác.
Áp dụng cho:
- Môi trường địa điểm linh hoạt hơn khi xây dựng
- Thay đổi nhu cầu ở khi sử dụng
Phạm vi ứng dụng:
Được xây dựng ở các vị trí xa trung tâm, ngoại ô thành phố, các khu công nghiệp…hình thức nhà ở không phải là cao tầng.
Việc sử dụng nhà ở tiên hoá cho các nhà cao tầng có các giải pháp kỹ thuật thích hợp.
Nguồn: Tạp chí Kiến trúc Việt Nam, số 10/2011