Làng ven đô trong quá trình đô thị hoá nhanh

1. Quá trình đô thị hoá nhanh

Từ năm 1975 đến 1985: Trên cục diện quốc gia, đô thị hoá diễn ra chậm chạp (theo số liệu thống kê tháng 4/1989 mức độ đô thị hoá của Việt Nam là 19,4% giảm 20,6% so với năm 1976). Nguyên nhân cơ bản của tình trạng này là do áp dụng chiến lược phát triển nền sản xuất nông nghiệp hiện đại hoá và công nghiệp hoá trên khắp các địa phương cả nước (cả các đô thị và các điểm dân cư nông thôn), với chính sách này nhiều người dân tại các đô thị đã chuyển về làng cũ của mình tại các vùng đồng bằng lên các vùng trung du và miền núi để khai hoang lập nghiệp. Sự phân tán nguồn vốn đầu tư đã khiến chúng trở nên lãng phí và không có hiệu quả góp phần vào sự tan rã các đô thị.

Từ sau Đổi mới, quá trình đô thị hoá ở nước ta diễn ra nhanh chóng trên quy mô toàn diện tác động đến bộ mặt đô thị và làm thay đổi mạnh mẽ các điểm dân cư nông thôn, đặc biệt là những vùng ven đô. Từ năm 1989, mọi ưu tiên đều tập trung cho ba tam giác tăng trưởng kinh tế: Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh, Huế - Đà Nẵng - Quảng Ngãi và Sài Gòn - Biên Hoà - Vũng tàu. Hà Nội là thành phố lớn thứ hai của Việt Nam xét về quy mô. Sự tăng trưởng của đô thị này được quy trì nhờ quá trình di dân từ nông thôn ra thành phố. Sự di dân này cũng bắt nguồn từ sự tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, sự gia tăng khoảng cách về mức sống giữa thành thị và nông thôn cùng với nguồn việc làm phong phú, môi trường làm việc tốt, thu nhập cao và sự nới lỏng kiểm soát về hộ khẩu. Địa bàn cư trú của những người nhập cư thường tập trung dọc các đường giao thông chính, gần các khu vực kho tàng bến bãi, gần chợ, trong các quận mới, và đặc biệt ở những làng ven đô với giá đất rẻ hơn trong khu trung tâm và lối sống gần gũi hơn với vùng quê cũ nơi họ ra đi. Bên cạnh đó, do áp lực về giá đất ở các khu vực trung tâm (do nhu cầu đặt văn phòng, trụ sở, kinh doanh buôn bán của các doanh nghiệp trong và ngoài nước,...), do nhiều dự án phát triển đô thị, do việc hình thành những khu công nghiệp mới, do mật độ dân số quá cao gây ô nhiễm môi trường,... dẫn đến hiện tượng dãn dân từ trung tâm ra ngoại vi mà các quận huyện ngoại ô gần trung tâm là khu vực thu hút nhập cư nhiều nhất.

Hà Nội: Những dòng di dân nội thành chính ở cấp độ quận trong giai đoạn từ 1994 đến 1999 (lứa tuổi từ 5 tuổi trở lên vào năm 1999).

Nguồn: Hà Nội: vấn đề dân số và di dân trong nội thành; Patric Gubry, Gilles Greneche, Lê Văn Thành, Lê Thị Hương, Trần Thị Thanh Thuỷ, Nguyễn Thị Thiềng, Phạm Thuỷ Hương, Vũ Hoàng Ngân, Nguyễn Thế Chính; Hà Nội Thành phố đặc thù và những lựa chọn cho phát triển; Kỷ yếu hộ thảo 12-14/11/2002

Sự điều chỉnh, mở rộng liên tục ranh giới trong định hướng đô thị hoá vào các năm 1992, 1996 - 2010 và 1998, 2005 – 2020 cho thấy trong giai đoạn này quá trình đô thị hoá của thành phố trên thực tế diễn ra với tốc độ nhanh hơn dự báo.

2. Tác động của đô thị hoá đến các làng ven đô

Định hướng phát triển không gian 1992 - 2010 đã đưa một lượng lớn các làng ven đô vào không gian đô thị. Đô thị hoá nhanh và thiếu kiểm soát tại các làng ven đô làm nảy sinh vô số vấn đề về môi trường, xã hội và kinh tế. Một số biểu hiện dễ nhận thấy của những tác động đô thị hoá đến các làng ven đô như sau:

- Đô thị hoá làm thay đổi cơ cấu dân cư của các làng ven đô, đó là nguyên nhân cơ bản phá vỡ lối sống truyền thống. Đô thị hoá đem đến cho các làng ven đô một lượng nhập cư khổng lồ, tạo ra những thay đổi lớn về mọi mặt. Thí dụ: Thành phần dân cư không thuần nhất làm giảm sự gắn kết cộng đồng; Sự trao đổi văn hoá giữa hai khối dân cư (dân gốc và dân nhập cư) phong tục tập quán; Mật độ dân cư tăng gây quá tải cho hệ thống hạ tầng kỹ thuật của làng...

- Ảnh hưởng lớn và dễ nhận biết của sự tác động đô thị hoá đến các làng là ô nhiễm môi trường. Đô thị hoá là một quá trình tương tác giữa con người và môi trường tự nhiên, quá trình đô thị hoá nhanh, thiếu quy hoạch làm môi trường xuống cấp và phá huỷ sự cân bằng sinh thái. Đầu tiên phải kể đến, sự chuyển đổi ồ ạt mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất xây dựng đã tạo ra các thay đổi nghiêm trọng cho môi trường, làm mất cân bằng sinh thái; Sự mất dần của hệ thống mặt nước, cây xanh và các khoảng không gian trống thay vào đó là các không gian xây dựng nhằm giải quyết nhu cầu về nhà ở...

Nguồn: Trần Nhật Kiên, Luận văn Thạc sỹ Thiết kế Đô thị, 2004.

                                                                                             Đơn vị: 1000 người