Theo quan điểm của nhà quản lý dự án rủi ro là những bất trắc xảy ra ngoài mong muốn của đối tượng sử dụng và gây ra những thiệt hại về thời gian, vật chất, tiền của, sức khoẻ, tính mạng con người. Rủi ro biểu thị bằng nhiều cách khác nhau như: thời gian, chi phí, các hoạt động. Đối với các nhà thầu thi công xây lắp nói chung và các nhà thầu thi công cọc khoan nhồi nói riêng thường gặp những rủi ro như sau:
1. Chậm thanh toán các công trình hoàn thành: thanh toán chậm các công trình đã hoàn thành là một rủi ro lớn nhất trong ngành xây dựng Việt Nam. Rủi ro này đứng vị trí thứ nhất trong danh sách rủi ro dân dụng và đứng vị trí thứ 7 trong danh sách các rủi ro công nghiệp. Việc thanh toán chậm xuất phát từ mấy nguyên nhân: nguyên nhân thường gặp nhất là từ phía chủ đầu tư, đặc biệt là những tháng đầu năm 2008 do tình trạng lạm phát kéo dài, khan hiếm tiền mặt. Mặt khác do yêu cầu kỹ thuật: bê tông cọc nhồi phải đủ tuổi 28 ngày và kết quả thí nghiệm đạt mác mới nghiệm thu cũng khiến thời hạn thanh toán bị chậm.
2. Nhà thầu thiếu vốn thực hiện dự án: các công trình thiếu vốn, các hạng mục xây lắp dở dang còn nhiều, chủ đầu tư thanh toán chậm cộng với đơn giá vật liệu leo thang nhanh dẫn tới việc thực hiện dự án bị thiếu vốn.
3. Ngân sách cấp cho công trình hoặc hạng mục không đầy đủ. Đối với nhà thầu, ngân sách hoạt động được ví như máu chảy trong cơ thể con người do đó thiếu vốn là vấn đề thực sự nghiêm trọng đối với họ.
4. Tệ quan liêu trong các thủ tục hành chính làm thời gian kéo dài. Xuất phát từ phía chủ đầu tư, tư vấn, nhà thầu phụ, hoặc bản thân nhà thầu do tham gia quá nhiều dự án.
5. Thiếu VLXD: với cọc khoan nhồi, VLXD chủ yếu là xi măng, sắt thép. Chúng ta có nhiều nhà máy sản xuất xi măng nhưng do việc đầu tư xây dựng dàn trải, quá nhiều công trình triển khai trong cùng một thời điểm, đã dẫn đến tình trạng thiếu xi măng trong quá trình thi công. Hơn nữa, tình trạng thiếu thép xây dựng, do giá phối thép nhập khẩu tăng đột biến dẫn đến việc các nhà máy sản xuất thép trong nước giảm sản lượng đầu ra.
6. Thông tin không cập nhật kịp thời từ bên thiết kế: vì một vài lý do, trong đó có lý do tiến độ thi công, nhà thầu thi công cọc khoan nhồi tiến hành thi công trước khi thiết kế hoàn chỉnh. Việc này nếu thiết kế không thay đổi thì nhà thầu ít có thiệt hại. Nhưng khi thiết kế thay đổi, thông tin đến nhà thầu không kịp thời có thể gây rủi ro cho nhà thầu. Những cọc vừa làm xong chưa nghiệm thu, hoặc làm xong rồi nhưng thay đổi thiết kế làm số lượng cọc tăng lên dẫn tới kinh phí toàn phần cọc tăng quá nhiều rất khó thanh toán. Hoặc việc sửa đổi thiết kế từ nhà tư vấn thiết kế diễn ra chậm, trong khi các nhà thầu đã triển khai theo thiết kế cũ, dẫn đến việc phải đập đi làm lại.
7. Tư vấn trì hoãn phê duyệt: thông thường công trình hoàn thành xong phần cọc, bên tư vấn giám sát (là bên do chủ đầu tư thuê, thay mặt chủ đầu tư giám sát, nghiệm thu chất lượng công trình) sẽ thực hiện nhiệm vụ nghiệm thu số lượng chất lượng cọc. Trong quá trình này, nếu bên tư vấn giám sát quá nguyên tắc hoặc không hướng dẫn, nhà thầu sẽ mất rất nhiều thời gian trong việc thực hiện hồ sơ hoàn công, biên bản nghiệm thu công trình.
8. Thiếu lực lượng kỹ sư có kinh nghiệm: hiện nay các nhà đầu tư và nhà thầu nước ngoài đã mở rộng thị trường xây dựng vào một số nước châu Á, trong đó có Việt Nam. Chiến lược của họ là thu hút các kỹ sư có kinh nghiệm là người Việt Nam để giảm chi phí hoạt động. Trong khi đó các doanh nghiệp xây dựng nhà nước, công ty cổ phần, trách nhiệm hữu hạn trả lương cho các kỹ sư có kinh nghiệm không cao. Vì vậy, họ chuyển đến các doanh nghiệp xây dựng nước ngoài là điều dễ hiểu. Việc thiếu kỹ sư có kinh nghiệm sẽ gây khó khăn rất nhiều cho nhà thầu, đặc biệt trong quá trình thi công.
9. Nhà thầu không hoàn thành công việc theo đúng tiến độ: hầu hết các nhà thầu khi triển khai thi công xây dựng đều không hoàn thành đúng tiến độ. Có rất nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân chủ yếu vẫn là vấn đề vốn. Rất nhiều nhà thầu sử dụng nguồn vốn vay ngân hàng để triển khai thi công. Trong quá trình thi công có thể xảy ra trường hợp không nghiệm thu được hạng mục hoàn thành nên không thanh toán được sản lượng hoàn thành, ngân hàng ngừng việc giải ngân dẫn đến việc thiếu vốn để tiếp tục triển khai công trình.
Còn một số nguyên nhân khác như thời tiết, vật liệu cung ứng chậm, máy móc thiết bị thi công bị hỏng hóc.
10. Nhà thầu thiếu khả năng quản lý: hiện nay một số tổng công ty xây dựng lớn đã xây dựng được hệ thống quản lý chất lượng ISO. Nhưng còn rất nhiều công ty xây dựng chưa làm được điều này, họ vẫn quản lý dự án đầu tư xây dựng theo cách cũ như: không báo cáo kế hoạch thường xuyên định kỳ, không họp giao ban định kỳ… dẫn đến tình trạng không kiểm soát hết những vấn đề phát sinh và giải quyết kịp thời trong quá trình triển khai dự án, dẫn đến việc làm giảm hiệu quả của dự án.
11. Trong quá trình thi công cọc nhồi, về phương diện kỹ thuật thường xảy ra một số rủi ro chính như sau:
a. Rủi ro khi khoan tạo lỗ: trong quá trình khoan tạo lỗ thường gặp một số rủi ro sau:
* Khoan sai vị trí: nguyên nhân do sai sót trong quá trình định vị cọc.
* Sập thành hố khoan: việc việc thành hố khoan bị sập có rất nhiều nguyên nhân trong đó có những nguyên nhân ở trạng thái tĩnh và nguyên nhân ở trạng thái động.
- Các nguyên nhân chủ yếu ở trạng thái tĩnh:
+ Độ dài của ống vách tầng địa chất phía trên không đủ xuyên qua các tầng địa chất phức tạp;
+ Duy trì áp lực cột dung dịch bentonite trong hố khoan không đủ; Mực nước ngầm có áp lực tương đối cao;
+ Trong hố có hiện tượng mất dung dịch bentonite do trong tầng cuội sỏi có nước chảy hoặc không có nước;
+ Tỷ trọng và nồng độ dung dịch bentonite không đủ; Sử dụng dung dịch giữ thành không thoả đáng;
+ Do tốc độ khoan lỗ nhanh quá nên chưa kịp hình thành màng Cake.
- Các nguyên nhân ở trạng thái động:
+ Ống vách bị biến dạng đột ngột hoặc hình dạng không phù hợp;
+ Ống vách bị đóng cong vênh khi điều chỉnh lại làm đất bị bung ra;
+ Khi trực tiếp để bàn quay lên trên ống giữ, do phản lực chấn động hoặc quay làm giảm lực dính giữa ống vách với đất;
+ Khi hạ lồng thép, lồng thép va vào thành hố làm phá vỡ màng dung dịch hoặc thành hố;
+ Thời gian chờ đổ bê tông quá lâu làm cho dung dịch giữ thành bị tách nước dẫn tới phần dung dịch phía trên không đạt yêu cầu về tỷ trọng nên sập vách.
* Không rút được đầu khoan lên: hiện tượng sập vách phần đất đã khoan dưới đáy ống vách chưa kịp hạ xảy ra ngay sau khi mất điện làm nghiêng đầu khoan, đầu khoan bị vướng vào đáy ống vách và bị toàn bộ phần đất ập xuống bao phủ nên không thể rút đầu khoan lên được.
* Gẫy cần khoan: do cần khoan nghiêng, ma sát thành hố khoan với gầu khoan lớn.
b. Khi hạ lồng thép và đổ bê tông
* Ống siêu âm bị cong oằn, hở dẫn đến tắc ống: việc hàn nối măng sông không được kiểm tra và thử kỹ càng do đó bị hở, khi đổ bê tông và bùn chui vào trong ống làm tắc ống. Việc định vị các ống không chặt chẽ và công nhân lái cẩu không cẩn thận làm ống thép va đập dẫn tới bị cong oằn cũng là một nguyên nhân không thể thử siêu âm được.
* Trồi cốt thép khi đổ bê tông
Cốt thép bị trồi có 2 nguyên nhân chính:
- Trồi cốt thép do ảnh hưởng của quá trình rút ống vách:
+ Thành ống bị méo mó lồi lõm;
+ Cự li giữa đường kính ngoài của khung cốt thép với thành trong của ống vách quá nhỏ vì vậy sẽ kẹt cốt liệu to vào giữa, khi rút ống vách cốt thép sẽ bị kéo lên;
+ Do bản thân khung cốt thép bị cong vênh, ống vách bị nghiêng làm cốt thép đè chặt vào thành ống.
- Trồi thép do lực đẩy động của bê tông:
+ Khi bê tông rơi từ trên xuống thế năng chuyển thành động năng. Chiều cao rơi bê tông càng lớn, tốc độ đổ bê tông càng nhanh thì lực đẩy động càng lớn. Nếu lực đẩy động lớn hơn trọng lượng bản thân của lông thép, cốt thép sẽ bị trồi.
* Tắc ống đổ bê tông: do thời gian chờ đợi giữa các chuyến xe vận chuyển bê tông quá lâu, do bê tông có độ sụt quá nhỏ (bê tông khô), đường kính cốt liệu quá lớn (lớn hơn 1/3 đường kính ống bơm).
* Sập thành hố khi đổ bê tông:
Do thời gian đổ bê tông quá dài, rung lắc ống đổ bê tông quá mạnh, chiều cao đổ bê tông quá cao dẫn đến lực đẩy động bê tông xuất hiện ở đáy hố khoan.
c. Khi rút ống vách
Không rút được ống vách lên: do điều kiện đất (chủ yếu là tầng cát). Lực ma sát giữa ống chống với đất nền xung quanh lớn hơn lực nhổ lên (lực nhổ và lực rung) hoặc khả năng cẩu lên của thiết bị không đủ. Ống vách hoặc thiết bị tạo lỗ nghiêng lệch nên thiết bị nhổ ống vách không phát huy được hết khả năng. Lưỡi nhọn ống vách bị mòn nên làm tăng lực ma sát giữa ống vách với tầng đất. Thời gian giữa 2 lần lắc ống quá dài cũng làm cho việc rút ống khó khăn…
Tóm lại, có rất nhiều rủi ro luôn rình rập các nhà thầu. Việc lường trước các rủi ro có thể xảy ra từ đó đề ra các giải pháp để khắc phục hạn chế rủi ro sẽ là nhưng thuận lợi không nhỏ với các nhà thầu trong việc cạnh tranh trên thị trường nhà cao tầng tiềm năng và đầy biến động. Với việc đưa ra một số những rủi ro thường gặp nhất, tác giả mong rằng sẽ giúp ích phần nào cho các nhà thầu khi lập biện pháp thi công, thiết lập đơn giá dự thầu, tìm hiểu đầy đủ thông tin từ phía chủ đầu tư, triển khai việc thi công xây lắp, tiến hành các thủ tục nghiệm thu để thu hồi vốn một cách nhanh nhất và đem lại hiệu quả kinh tế cao nhất.
Nguồn: TC Xây dựng, số 9/2008