Thường xuyên ách tắc giao thông, gia tăng tai nạn, ô nhiễm môi trường sống là vấn nạn của các thành phố lớn ở Việt Nam, khi mà giao thông đô thị phụ thuộc nhiều vào xe máy. Trong các thành phố của chúng ta hiếm thấy khu phố đi bộ nào được tổ chức đồng bộ, hoàn chỉnh để hấp dẫn người đi bộ. Trong khi đó, ở các nước tiên tiến trên thế giới các khu phố đi bộ được hình thành từ những năm 50 của thế kỷ XX và ngày càng phát triển. Nơi đây đã trở thành các khu vực thu hút được nhiều hoạt động như nghỉ ngơi, giải trí, tham quan, du lịch, mua sắm…cho cư dân thành phố.
Khu phố đi bộ là các tuyến phố dành riêng cho hoạt động đi bộ, đi xe đạp, chỉ cho phép giao thông cơ giới phục vụ như cứu thương, cứu hoả, xe thu gom rác, là vệ sinh (loại nhỏ).
Vai trò, tầm quan trọng của khu phố đi bộ trong đô thị
Các khu phố đi bộ phần lớn được cải tạo từ những tuyến phố trong hạt nhân lịch sử của thành phố, nơi có những con phố nhỏ, hẹp mang giá trị cao về văn hoá, lịch sử, kiến trúc, nhưng không thuận lợi cho giao thông cơ giới. Chuyển đổi các phố cổ, phố cũ sang đi bộ là cách tốt nhất để bảo tồn và phát triển chúng trước tác động có hại của xe hơi và tăng cường khả năng giao tiếp của người dân cũng như du khách với thành phố.
Các khu thương mại tập trung cũng là địa điểm thích hợp để tổ chức các tuyến đi bộ. Hoạt động đi bộ giúp cho các khu thương mại, dịch vụ hoạt động hiệu quả, vì chỉ khi đi bộ con người mới có thể dễ dàng tiếp cận các cửa hàng trong khu vực này để chọn lựa, mua bán và xem xét.
Xây dựng khu phố đi bộ trong đô thị ngày càng quan trọng, nhất là đối với các thành phố ở Việt Nam, khi phương tiện giao thông cơ giới cá nhân phát triển quá nhanh. Khuyến khích người dân đi bộ vừa tạo điều kiện rèn luyện thể chất, vừa tăng cường giao tiếp giữa con người với con người, giữa con người với môi trường đô thị, góp phần tạo dựng một cộng dodòng dan cư khoẻ mạnh và lành mạnh.
Một số lợi ích chính của khu phố đi bộ:
- Cải thiện sức khoẻ cộng đồng, hạn chế các bệnh tim mạch, huyết áp, tăng cường vận động xương khớp.
- Cải thiện các mối quan hệ xã hội, tăng cường giao tiếp giữa người dân với người dân, giữa người dân với du khách.
- Cải thiện các mối quan hệ giữa con người với không gian đô thị, khai thác hiệu quả các chức năng thương mại, dịch vụ, khu vực di sản đô thị.
- Giảm ô nhiễm môi trường đô thị.
Vai trò của cây xanh trong tuyến phố đi bộ:
Cây xanh là thành phần không thể thiếu trong không gian đi bộ. Cây xanh giúp các khu đi bộ tăng thêm tính hấp dẫn, an toàn và thân thiện, đồng thời góp phần cải thiện không khí và vi khí hậu.
Phân loại cây xanh trong phố đi bộ:
Cây xanh trong phố đi bộ gồm 2 loại là cây xanh dọc tuyến tạo bóng mát và cây xanh trang trí, trong đó bao gồm cây xanh cố định va cây xanh di động. Cách phân loại này mang tính chất tương đối, dựa vào đặc tính trội, vì cây tạo bóng mát cũng đẹp, để trang trí và ngược lại cây trang trí cũng có thể tạo bóng mát.
Yêu cầu lựa chọn và bố trí cây xanh trong khu phố đi bộ:
Cây xanh trong các khu vực đi bộ có những đặc thù riêng, đòi hỏi một số yêu cầu tương đối khắt khe so với cây xanh đường phố khác.
Đặc điểm chủ yếu của hoạt động đi bộ là người đi bộ có vận tốc trung bình 4km/h, do đó khả năng quan sát tốt và cự ly tiếp cận gần. Dựa trên các đặc điểm này, ta có thể thấy các yêu cầu đối với việc tổ chức không gian đi bộ nói chung cũng như thiết kế cây xanh trong khu phố đi bộ nói riêng cần phải thoả mãn 3 yêu cầu là: an toàn - đẹp - thân thiện.
An toàn là yêu cầu bắt buộc được đặt lên hàng đầu đối với cây xanh trong khu phố đi bộ. Để đạt được yêu cầu này, cây xanh lựa chọn phải là loại có thân, rễ khoẻ, không dễ bị đổ, bật gốc khi có gió bão. Không có gai, không độc và hoa không thu hút sâu bọ. Hai yêu cầu về đẹp - thân thiện phải được đặc biệt chú trọng.
Do con người khi đi bộ di chuyển với tốc độ chậm, nên khả năng quan sát và cảm nhận của con người đạt đến mức tối đa với môi trường xung quanh. Thiết kế cây xanh khu vực này phải chú ý tới từng chi tiết, tinh tế và tỷ mỉ. Phố đi bộ thông thường có không gian nhỏ hẹp, vì vậy cây trồng khu vực này dù là cây bóng mát hay cây trang trí cần phải tiết kiệm đất, tiết kiệm không gian. Các cây này thường có tỷ lệ vừa phải, gần với tỷ lệ người. Trong phố đi bộ không có các bố cục cây xanh hoành tráng, tạo cảm giác áp chế hay mênh mông, bao là như các khu vực công cộng khác.
Đa phần phố đi bộ đều gắn kết với chức năng thương mại- dịch vụ nên cây xanh dọc tuyến tạo bóng mát ngoài việc có tỷ lệ phù hợp, cần chú ý đến độ phân cành, tán cây để không che khuất các biển hiệu, biển quảng cáo. Đây là chi tiết nhỏ, nhưng là yêu cầu quan trọng của cây xanh khu vực chức năng này. Phố đi bộ trong các khu phố cổ, phố cũ- khu vực di sản đô thị cần lựa chọn loại cây thân thiện và quen thuộc với địa phương, tránh bố trí những loại cây xa lạ, ngoại nhập (ví dụ cau vua, chuối rẻ quạt…)
Cây xanh trang trí trong tuyến phố đi bộ nên sử dụng cây trồng trong chậu, bồn khi cần có thể di chuyển được, có khả năng thay đổi không gian, tạo hình ảnh đặc trưng theo mùa, theo chủ đề, theo sự kiện tạo nên sức hấp dẫn quanh năm, tránh đơn điệu và nhàm chán. Sử dụng các bồn hoa di động, các chaụa cây, bố cục tiểu cảnh cây theo phương đứng để tiết kiệm đất, khai thác hiệu quả không gian khu phố đi bộ.
Cây xanh kết hợp với các công trình kiến trúc nhỏ như tượng đài, đài phun nước, hàng cột…hoặc các thiết bị tiện ích công cộng như ghế đá, trạm điện thoại, cột đèn…tăng cường hiệu quả thẩm mỹ cho các công trình này, góp phần trang trí không gian đi bộ thêm sinh động.
Như vậy, việc phát triển phố đi bộ cho các đô thị sẽ góp phần tạo ra cộng đồng dân cư đô thị khoẻ mạnh và lành mạnh. Những khu phố này làm sống động và khai thác hiệu quả không gian đô thị, đồng thời khuyến khích phát triển kinh tế, thương mại, dịch vụ và du lịch.
Cây xanh là thành phần quan trọng trong không gian phố đi bộ. Lựa chọn cây xanh trong phố đi bộ có những nguyên tắc riêng, nhằm đáp ứng yêu cầu an toàn - đẹp - thân thiện. Không gian xanh trong phố đi bộ giống như “thiên nhiên thu nhỏ”, để kết nối hài hoà giữa công trình kiến trúc và hạ tầng kỹ thuật, đồng thời phục vụ tốt hoạt động đi bộ cho người dân đô thị.
Nguồn: Tạp chí Quy hoạch xây dựng, số 61/2013