I. Mở đầuTrong những năm qua Hải Phòng đang có xu hướng phát triển nền kinh tế theo hướng công nghiệp và dịch vụ. Trước năm 2010 Hải Phòng mới chỉ có 2 khu công nghiệp tập trung và 1 khu chế xuất, thì đến năm 2020 theo quy hoạch chung của thành phố sẽ có 15 khu công nghiệp tập trung với tổng diện tích khoảng 9.000 ha. Điều này sẽ thu hút một lượng lớn lao động nhập cư vào các đô thị và ảnh hưởng lớn đến tốc độ đô thị hoá của Hải Phòng do quá trình xây dựng phát triển nàh ở cho người lao động.
II. Thực trạng nhà ở công nhân các khu công nghiệp tại Hải Phòng; Xu hướng phát triển trên thế giới
1. Thực trạng tại Hải Phòng
a. Nhà ở xây dựng giai đoạn từ năm 1954 đến 1986
Trong giai đoạn này tại Hải Phòng nhiều nhà máy xí nghiệp công nghiệp được khôi phục và xây dựng mới. Để đảm bảo đời sống của người lao động, Đảng và Nhà nước luôn khuyến khích phát triển nhà ở cho công nhân cùng với việc quy hoạch xây dựng khu công nghiệp. Điển hình cho mô hình nhà ở này có khu An Dương (xây dựng năm 1960), Xi măng (xây dựng năm 1960), công nhân cơ điện ((xây dựng năm 1966), Liên hợp Thủy sản (xây dựng năm 1967), Cát Bi ((xây dựng năm 1976)…Các khu nhà ở thường được xây dựng gần khu dân cư, nhà máy xí nghiệp theo 2 hình thức dãy nhóm hoặc tiểu khu. Khu nhà ở được xây dựng theo hình thức dãy nhóm thường 1 tầng xây đơn giản với tường gạch chịu lực, mái lợp tôn fibroximang hoặc ngói. Khu nhà ở được xây theo hình thức tiểu khu từ 3- 5 tầng với khung bê tông cốt thép chịu lực, tường gạch, sàn panen. Các căn hộ được thiết kế đơn giản với không gian ở duy nhất, khu phụ sử dụng chung. Hiện nay các khu nhà ở này đều đang xuống cấp và bị cơi nới tuỳ tiện do chất lượng xây dựng thấp, thiếu nguồn kinh phí để nâng cấp và bảo dữơng, nàh ở thiếu linh hoạt trong sử dụng và phát triển .
b. Nhà ở xây dựng giai đoạn sau năm 1986
Theo thống kê năm 2010 các khu cụm công nghiệp tại Hải Phòng thu hút khoảng 8,5 vạn lao động, trong đó có khoảng 60- 65% lao động là người ngoại tỉnh và hầu hết họ đều có nhu cầu về nhà ở. Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân, hiện nay Hải Phòng chưa có dự án nhà ở dành riêng cho công nhân các khu công nghiệp nào được triển khai xây dựng. Nhà ở cho công nhân hiện chỉ có các khu nhà ở thu nhập thấp, những căn nhà do doanh nghiệp sử dụng lao động đầu tư xây dựng và nhà trọ do các hộ gia đình hoặc cá nhân đầu tư xây dựng.
- Nhà ở dành cho người thu nhập thấp: Hải Phòng hiện có 4 khu nhà ở dành cho người thu nhập thấp do các daonh nghiệp đầu tư xây dựng để bán đang được đưa vào sử dụng đó là: Khu nhà ở Cát Bi, khu nhà ở Vĩnh Niệm, khu nhà ở Bắc Sơn và khu chung cư phường Vĩnh Niệm. Các khu nhà ở đều được xây dựng gần các khu dân cư dưới dạng chung cư. Tuy nhiên, người công nhân làm việc tại các khu công nghiệp khó tiếp cận được với mô hình nhà ở dạng này do căn hộ chỉ xây với mục đích để bán, giá thành căn hộ quá cao so với thu nhập của người lao động, vị trí các khu nhà ở cách xa khu công nghiệp không thuận tiện trong việc đi lại.
- Nhà ở do các doanh nghiệp sử dụng lao động đầu tư xây dựng: Tại Hải Phòng hiện chỉ có một vài doanh nghiệp sử dụng lao động đầu tư xây dựng nhà ở cho công nhân thuê. Điển hình cho mo hình này có khu ký túc xá Kim Đỉnh của Công ty Đỉnh Vàng, khu nhà ở nhà máy đóng tàu Nam Triệu, khu nhà ở công nhân nhà máy nhiệt điện Hải Phòng. Các khu nhà với các căn hộ độc thân, thiếu các dịch vụ sinh hoạt thiết yếu, xây dựng trong hoặc cạnh khu đất nhà máy xí nghiệp, xa các điểm dân cư do đó chưa thu hút được người ở.
- Nhà trọ do các họ gia đình hoặc cá nhân đầu tư xây dựng: Đây là loại hình nhà ở được xây dựng phổ biến xung quanh các khu công nghiệp để cho người lao động thuê. Bên cạnh những thận lợi trong sinh hoạt và đi lại thì loại hình này còn rất nhiều tồn tại và bất cập. Căn nhà ở được xây dựng tùy tiện về vật liệu, hình thức, không đảm bảo an toàn cho người sử dụng và ảnh hưởng tới mỹ quan đô thị. Các căn hộ có diện tích nhỏ từ 8- 15m2 cho từ 2- 5 người thuê với chất lượng ở thấp ảnh hưởng tới tinh thần và sức khoẻ của người lao động.
2. Xu hướng phát triển trên thế giới
Hiện nay trên thế giới, cùng với quá trình phát triển công nghiệp, nhà ở cho người lao động đang được các quốc gia đặc biệt quan tâm. Nhiều giải pháp, chính sách đã được đưa ra để thu hút vốn đầu tư xây dựng cũng như đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững.
Các khu nhà ở được xây dựng với quy mô nhỏ, đa chức năng, hướng tới sự tương tác với cộng đồng và xã hội. Nhà ở được đơn giản hoá, đa dạng các loại hình, hình thức…Sử dụng cấu kiện công nghiệp chế sẵn, nguồn vật liệu địa phương kết hợp với những tiến bộ của khoa học kỹ thuật trong xây dựng…Từ đó đã góp phần giảm nguồn vốn đầu tư xây dựng, hạ giá thành, đáp ứng nhu cầu ở của nhiều đối tượng và phát huy khả năng sinh lợi của nhà ở.
III. Kết luận
Nhà ở cho công nhân các khu công nghiệp tại Hải Phòng hiện đang còn nhiều vấn đề tồn tại và bất cập. Để thúc đẩyquá trình phát triển và xây dựng nhà ở cho công nhân các khu công nghiệp và phù hopự với xu hướng phát triển của thế giới, cần tập trung nghiên cứu giải quyết các mặt về “cấu trúc khu ở gắn với không gian đô thị; không gian nhà ở; giải pháp kết cấu, cấu kiện và kỹ thuật xây dựng”. Điều này sẽ góp phần giúp thành phố Hải Phòng thực hiện mục tiêu tới năm 2015 giải quyết được 50% nhu cầu về nhà ở cho công nhân tại các khu công nghiệp và góp phần thực hiện định hướng tới năm 2020 Việt Nam cơ bản trở thành một nước có nền công nghiệp phát triển.
Nguồn: Tạp chí Xây dựng, số 8/2013