Một trong những đặc điểm của công trình xây dựng là tính đơn chiếc và thời gian thực hiện thường dài. Tính đơn chiếc làm cho công tác định giá một cách chính xác trở nên khó khăn, thời gian xây dựng kéo dài dẫn tới công trình xây dựng có thể gặp những tác động ảnh hưởng tới chi phí công trình như thiên tai, động đất… đặc biệt là những biến động của các yếu tố tạo thành chi phí xây dựng công trình giá vật liệu, giá nhân công… Những tác động này làm cho việc điều chỉnh chi phí xây dựng công trình như là một công việc tất yếu trong quá trình quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Tuy nhiên, việc điều chỉnh được thực hiện như thế nào, theo phương pháp nào và vào giai đoạn nào của quá trình hình thành chi phí để đảm bảo việc điều chỉnh chi phí xây dựng phản ánh đúng những yếu tố tác động, đáp ứng yêu cầu quản lý chi phí và cuối cùng đạt được hiệu quả, tránh lãng phí thất thoát lại cần được xem xét, đánh giá. Bài viết này nêu ra các ý kiến xung quanh vấn đề điều chỉnh chi phí xây dựng hiện nay nhằm trao đổi, làm rõ vấn đề này.
- Điều chỉnh chi phí xây dựng trong tổng mức đầu tư: Để thực hiện việc điều chỉnh chi phí xây dựng trước tiên cần xác định các yếu tố tác động tới công trình dẫn đến phải điều chỉnh chi phí xây dựng. Các yếu tố này trước tiên phải kể đến việc điều chỉnh dự án mà các trường hợp điều chỉnh này được quy định theo điều 8 của Nghị định 112/2006/NĐ- CP ngày 29/9/2006 sửa đổi, bổ sung khoản 1 điều 13 của nghị định số 16/2005/NĐ - CP ngày 7/2/2005, đó là:
+ Bị ảnh hưởng bởi thiên tai động đất, bão, lũ, lụt, sóng thần, địch hoạ hoặc các sự kiện bất khả kháng khác.
+ Xuất hiện các yếu tố đem lại hiệu quả cao hơn cho dự án
+ Khi quy hoạch xây dựng thay đổi trực tiếp ảnh hưởng đến địa điểm quy mô tính chất, mục tiêu của dự án.
Các trường hợp nêu trên dẫn tới việc điều chỉnh dự án và tất yếu tác động tới việc điều chỉnh tổng mức đầu tư của dự án trong đó có chi phí xây dựng. Tuy nhiên việc điều chỉnh được thực hiện như thế nào thì hiện tại vẫn chưa có hướng dẫn và cách thường làm nhất vẫn là tính toán lại toàn bộ hoặc xác định những phần bị ảnh hưởng, tác động để điều chỉnh. Tất nhiên khi chi phí xây dựng trong tổng mức đầu tư bị điều chỉnh dẫn tới điều chỉnh dây chuyền chi phí xây dựng trong dự toán nhưng đôi khi người ta thực hiện việc làm ngược lại tức là xác định chi phí xây dựng điều chỉnh trong dự toán làm cơ sở cho việc điều chỉnh chi phí xây dựng ở tổng mức đầu tư.
- Điều chỉnh chi phí xây dựng trong dự toán: cơ sở cho việc điều chỉnh chi phí xây dựng trong dự toán chính là các chính sách của nhà nước liên quan đến việc xác định chi phí xây dựng như tiền lương nhân công… và các biến động của giá vật liệu, xây dựng công trình trên thị trường. Để thực hiện việc điều chỉnh chi phí xây dựng trong các trường hợp này có thể:
+ Đối với những thay đổi do chính sách của Nhà nước ví dụ như tiền lương: Sử dụng các hướng dẫn về điều chỉnh dự toán do Bộ Xây dựng ban hành. Tuy nhiên nhược điểm của phương pháp này chỉ áp dụng được đối với chi phí xây dựng xác định theo Đơn giá xây dựng do Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố ban hành.
+ Đối với các biến động của giá vật liệu, vật tư xây dựng công trình trên thị trường thì chi phí xây dựng có thể điều chỉnh theo 02 phương pháp sau:
* Phương pháp bù chi phí theo thông báo giá: Phương pháp này sử dụng đối với công trình có áp dụng đơn giá của địa phương để tính chênh lệch giá theo thông báo giá liên sở Tài chính - Xây dựng. Các công trình này thường sử dụng đơn giá của địa phương sau đó tính chênh lệch vật liệu tại thời điểm lập dự toán hoặc thi công công trình. Ưu điểm là rất tiện dụng và chính xác đối với công trình hoàn toàn sử dụng vật liệu tại địa phương đó. Nhược điểm là chỉ tính chênh lệch đối với những vật liệu đã có trong thông báo giá của địa phương còn những vật liệu khác chưa có trong thông báo giá thì không đưa vào bảng chênh lệch.
* Phương pháp tính trực tiếp theo thời điểm: Phương pháp này được điều chỉnh bằng cách tính trực tiếp chi phí đến chân công trình điều chỉnh vào trong đơn giá công trình. Phương pháp tính trực tiếp theo thời điểm hay đựơc sử dụng đối với các công trình trải dài theo tuyến.Trong phương pháp này chi phí vật liệu được tính trực tiếp vào đơn giá. Chi phí vật liệu thường được xây dựng bao gồm chi phí vật liệu tại địa phương cộng với chi phí vận chuyển được tính toán chi tiết tới công trường. Uư điểm trong đơn giá đã tính đầy đủ các chi phí tại thời điểm thi công. Nhược điểm là phải tính toán cụ thể từng đơn giá do đó sẽ mất nhiều thời gian khi lập chi phí xây dựng. Khi có thay đổi về tiền lương, giá vật liệu, định mức đơn giá… tại thời điểm thi công phải căn cứ cụ thể vào hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền.
- Điều chỉnh chi phí xây dựng trong hợp đồng xây dựng: Việc điều chỉnh này thông thường được thực hiện cho các hợp đồng xây dựng có thời gian thi công tương đối dài trên 12 tháng và hợp đồng có điều khoản quy định về điều chỉnh giá cũng như công thức, cách thức xác định việc điều chỉnh giá. Cơ sở của việc điều chỉnh này là sự biến động của giá nhân công, giá vật liệu xây dựng, nhiên liệu trên thị trường ảnh hưởng tới chi phí xây dựng công trình.
Tuy nhiên, mặc dù có quy định nhưng thực tế rất khó thực hiện bởi công thức điều chỉnh giá cũng như các yếu tố xác định các biến động về nhân công, giá vật liệu, máy thi công không được hướng dẫn và ban hành kịp thời làm cơ sở cho việc thực hiện điều chỉnh. Đây là một thiệt thòi lớn cho các nhà thầu xây dựng khi tham gia xây dựng các công trình sử dụng vốn ngân sách nhà nước dẫn tới tình trạng công trình càng kéo dài thì nhà thầu càng lỗ và nhiều nhà thầu đã phải bỏ cuộc, bỏ tiền bảo lãnh dự thầu hoặc bảo lãnh thực hiện bởi không thể chịu được sự biến động tăng giá trên thị trường. Những vấn đề này Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Giao thông vận tải phối hợp với Bộ Xây dựng tháo gỡ và bước đầu đã cho phép áp dụng công thức điều chỉnh giá cho một số công trình xây dựng giao thông. Nền kinh tế nước ta đang trong giai đoạn phát triển, chịu sự chi phối về biến động giá của thị trường trong, ngoài nước và chỉ số giá sản xuất, sinh hoạt sẽ còn biến động. Vì vậy, việc điều chỉnh chi phí xây dựng trong các giai đoạn đầu tư xây dựng một cách khoa học, phù hợp với thông lệ quốc tế là rất cần thiết.
Ths. Lê Mạnh Cường - Viện Kinh tế Xây dựng
Nguồn tin: T/C Kinh tế Xây dựng, số 1/2007