Hiện nay, Việt Nam đã hội nhập sâu vào thị trường quốc tế, điều này không chỉ mang lại nhiều cơ hội mà còn tạo ra những thách thức đáng kể cho các doanh nghiệp Việt Nam hoạt động trong môi trường cạnh tranh ngày càng gay gắt với các doanh nghiệp trong nước và các tập đoàn nước ngoài.
Nhiều nghiên cứu và thực tiễn trên thế giới đã chứng minh, nếu thực hiện tốt chuỗi cung ứng trong xây dựng sẽ giúp các doanh nghiệp tăng khả năng cạnh tranh, chiếm lĩnh thị trường, cũng như sự tín nhiệm của khách hàng. Doanh nghiệp không những có thể thu được lợi nhuận cao mà còn có thể vượt xa các đối thủ cạnh tranh trong ngành và phát triển bền vững. Vì vậy, quản lý chuỗi cung ứng trong xây dựng đã trở thành vấn đề quan trọng và thu hút được nhiều sự quan tâm nghiên cứu ở nước ngoài, nhưng ở Việt Nam nó vẫn còn khá mới mẻ. Trong thực tế ngành Xây dựng của nước ta, bóng dáng của chuỗi cung ứng còn mờ nhạt, nhận thức về chuỗi cung ứng trong xây dựng còn khá hạn chế. Bài viết này nghiên cứu về vấn đề thực trạng nhận thức về chuỗi cung ứng trong xây dựng ở Việt Nam để làm cơ sở cho các doanh nghiệp xây dựng đưa ra các giải pháp tổ chức chuỗi cung ứng hiệu quả hơn.
1. Chuỗi cung ứng trong xây dựng
1.1. Chuỗi cung ứng
Chuỗi cung ứng là một khái niệm được hình thành trong sản xuất và đã nhanh chóng được áp dụng rộng rãi, giúp nhiều ngành công nghiệp nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh trên thị trường toàn cầu hiện nay.
Chuỗi cung ứng là mạng lưới bao gồm tất cả các tổ chức/doanh nghiệp cùng các dòng dịch vụ cùng tham gia, một cách trực tiếp hay gián tiếp vào quá trình đáp ứng yêu cầu của khách hàng. Mục đích then chốt của chuỗi cung ứng là làm thỏa mãn nhu cầu khách hàng trong tiến trình tạo ra lợi nhuận cho chính nó.
1.2. Chuỗi cung ứng trong xây dựng
Trên thế giới, các nghiên cứu về chuỗi cung ứng chủ yếu tập trung vào những vấn đề sau: Định nghĩa về chuỗi cung ứng trong xây dựng; Vai trò của quản trị chuỗi cung ứng trong xây dựng; Mối quan hệ đối tác trong chuỗi cung ứng xây dựng; Rào cản đối với việc áp dụng chuỗi cung ứng trong xây dựng; Cải tạo hiệu suất chuỗi cung ứng trong xây dựng…
Ở Việt Nam, chuỗi cung ứng cũng đã được áp dụng ở một số doanh nghiệp trong các ngành sản xuất kinh doanh và mang lại nhiều hiệu quả thiết thực. Trong xây dựng, chuỗi cung ứng đang dần dần được coi là một phương pháp phù hợp, đáp ứng được nhu cầu cấp bách của ngành tại Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, việc áp dụng vào thực tiễn còn rất hạn chế, các nghiên cứu cũng rất ít. Với số lượng khiêm tốn, các nghiên cứu đại diện cho xu hướng này (nghiên cứu về chuỗi cung ứng) đều đang có tính gợi mở, khai phá những bước đầu tiên cho quá trình áp dụng chuỗi cung ứng.
Chuỗi cung ứng trong xây dựng là mạng lưới hoạt động của các doanh nghiệp có liên quan với nhau (khách hàng/chủ sở hữu, nhà thiết kế, tư vấn, nhà thầu chính, nhà thầu phụ và nhà cung cấp) với mục đích tạo ra và hoàn thành sản phẩm xây dựng để sử dụng. Mỗi thành viên chuỗi cung ứng là một liên kết của một hoặc nhiều chuỗi khác, tạo ra một mạng lưới phức tạp.
Thuật ngữ “chuỗi cung ứng” bao gồm hai loại: chuỗi cung ứng cho doanh nghiệp xây dựng, tồn tại độc lập với bất kỳ dự án cụ thể nào và các chuỗi cung ứng tạm thời, được hình thành cho một dự án cụ thể.
Mô phỏng theo triết lý chuỗi cung ứng, trong thành phần mỗi chuỗi cung ứng xây dựng phải kể đến dòng thông tin và dòng vật liệu/vật chất - là những quy trình then chốt của chuỗi. Dòng thông tin bắt đầu từ khách hàng/chủ đầu tư, nhà thiết kế, tiếp tục qua nhà thầu đến nhà cung cấp. Các đơn đặt hàng, kế hoạch tiến độ và các dự báo… thuộc về dòng thông tin. Dòng vật liệu bắt đầu từ nhà sản xuất và nhà cung cấp, đến công trường xây dựng và cuối cùng được khách hàng sử dụng.
- Đặc điểm chuỗi cung ứng trong xây dựng
Xét về cấu trúc và chức năng, chuỗi cung ứng xây dựng được đặc trưng bởi các yếu tố sau:
+ Chuỗi cung ứng hội tụ: Tất cả các loại vật liệu được đưa đến công trường. “Nhà máy xây dựng” được thiết lập cho một sản phẩm duy nhất, trái ngược với các hệ thống sản xuất khác, ở đó nhiều sản phẩm đi qua nhà máy và được phân phối cho nhiều khách hàng.
+ Chuỗi cung ứng thu hút/lôi kéo: Sản phẩm xây dựng được làm theo yêu cầu của chủ đầu tư, chủ đầu tư tìm kiếm các nhà thầu chính đáp ứng được yêu cầu của họ. Nhà thầu chính tiếp tục tìm các nhà thầu phụ, nhà cung cấp có thể giúp họ hoàn thành dự án. Quá trình này được tiếp tục và tạo ra một chuỗi cung ứng xây dựng. Chuỗi cung ứng chịu tác động của rất nhiều thành phần nên rất phức tạp.
+ Chuỗi cung ứng hoạt động theo đơn hàng điển hình, mỗi dự án tạo ra sản phẩm mới có rất ít sự lặp lại, ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt.
+ Thông thường, một chuỗi cung ứng chỉ được sử dụng cho một dự án duy nhất và khoảng thời gian của chuỗi phụ thuộc vào chu kỳ thực hiện của dự án. Chuỗi cung ứng được hình thành cho một dự án mang tính tạm thời, mất ổn định và phân mảnh.
+ Một đặc trưng khác là số lượng khách hàng của sản phẩm xây dựng rất hạn chế, thường là một.
2. Khảo sát thực trạng nhận thức về chuỗi cung ứng trong xây dựng
2.1. Tóm lược quy trình nghiên cứu
Nghiên cứu có mục đích xác định tình trạng nhận thức của giới xây dựng hiện nay về chuỗi cung ứng trong xây dựng và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức của các chủ thể tham gia về vấn đề này.
Đối tượng khảo sát là các chủ thể tham gia chuỗi cung ứng xây dựng gồm 4 thành phần là Chủ đầu tư, nhà thiết kế, nhà thầu xây dựng, nhà cung cấp vật liệu và thiết bị xây dựng.
Phạm vi khảo sát: Phiếu khảo sát được gửi trực tiếp đến một số doanh nghiệp xây dựng trong cả nước.
2.2. Thiết kế bảng hỏi
Bảng câu hỏi với mục đích thu thập thông tin về nhận thức của những người hoạt động trong lĩnh vực xây dựng về chuỗi cung ứng trong xây dựng.
Nội dung bảng hỏi: Ngoài phần lời giới thiệu và lời cảm ơn thì Nội dung bảng hỏi gồm 2 phần:
- Phần thứ nhất gồm 5 câu hỏi trắc nghiệm nhằm thu thập thông tin chung của đối tượng được hỏi và phân loại đối tượng. Những câu hỏi cơ bản này cũng giúp tác giả đảm bảo rằng người trả lời đến từ đúng lĩnh vực nghiên cứu đang tiến hành khảo sát.
- Phần thứ hai gồm 5 câu hỏi trắc nghiệm và câu hỏi đánh giá nhằm thu thập thông tin về mức độ nhận thức của người được hỏi về chuỗi cung ứng trong xây dựng.
a. Phân tích kết quả khảo sát
Tổng số phiếu khảo sát ra 255, số phiếu trả lời thu được hợp lệ là 185 phiếu (72,5%) cho cả 4 đối tượng tham gia khảo sát. Một số phiếu phát ra nhưng không thu được lại vì nguyên nhân không rõ từ phía người điều tra.
Phần thứ nhất: Những thông tin chung
Kết quả khảo sát của 5 câu hỏi đầu tiên cho thấy, những người tham gia khảo sát đều là người hoạt động trong lĩnh vực xây dựng. Những người tham gia khảo sát có kinh nghiệm từ 5-20 năm, họ chủ yếu đến từ các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Phần thứ hai: Nhận thức về chuỗi cung ứng trong xây dựng
Với câu hỏi về sự cần thiết áp dụng chuỗi cung ứng xây dựng, phần lớn người tham gia khảo sát đã trả lời là rất cần thiết, rất ít còn lại cho rằng nó là không cần thiết hoặc có thể áp dụng.
Về việc tham gia tổ chức hoặc thực hiện chuỗi cung ứng trong xây dựng cho thấy đa số người tham gia khảo sát đã bước đầu có sự tiếp cận với chuỗi.
Về thành phần trong chuỗi, đa số những người tham gia khảo sát đã có nghe/tìm hiểu về chuỗi cung ứng trong xây dựng nên đưa ra câu trả lời khá đầy đủ.
Với câu hỏi nhận thức chung về chuỗi cung ứng trong xây dựng, các phương án trả lời được chia theo 5 bậc tương ứng (1) Hoàn toàn không đúng và (5) chính xác. Kết quả khảo sát được tổng hợp theo từng nhóm đối tượng, sau đó tính giá trị trung bình (Mean) của các giá trị thể hiện ở bảng 1.
(Bảng 1: Kết quả phân tích nhận thức chung của từng nhóm đối tượng về chuỗi cung ứng trong xây dựng)
|
TT
|
Nội dung
|
Chủ đầu tư
|
Nhà thiết kế
|
Nhà thầu
|
Nhà cung cấp
|
|
1
|
Chuỗi có vai trò quan trọng
|
3.4
|
3.6
|
4.2
|
3.5
|
|
2
|
Các thành viên chuỗi hoạt động có kế hoạch hơn
|
3.4
|
3.6
|
3.7
|
3.6
|
|
3
|
Có chuỗi sẽ tin tưởng về chất lượng sản phẩm
|
3.0
|
3.6
|
3.3
|
2.7
|
|
4
|
Chuỗi sẽ tạo điều kiện để giá cả rẻ hơn
|
3.0
|
3.6
|
3.2
|
3.3
|
|
5
|
Chuỗi tạo điều kiện làm việc thuận lợi
|
3.0
|
3.6
|
3.2
|
3.5
|
|
6
|
Chuỗi tạo quan hệ rộng rãi trong ngành
|
2.3
|
2.5
|
2.4
|
2.3
|
|
7
|
Chuỗi tạo lợi ích các bên tham gia
|
4.2
|
4.2
|
4.5
|
4.1
|
Kết quả khảo sát cho thấy các đối tượng có sự hiểu biết khá đồng đều. Tuy nhiên vẫn có thể nhận thấy nhà thầu có sự quan tâm lớn nhất về chuỗi cung ứng. Điều này có thể giải thích là do lợi ích mà chuỗi mang lại: Giảm chi phí nhưng vẫn đảm bảo chất lượng sản phẩm, phù hợp với mong muốn của nhà thầu. Đa số người được hỏi đồng thuận rằng chuỗi có vai trò quan trọng và chuỗi tạo ra lợi nhuận cho tất cả các bên tham gia.
Về những tồn tại dẫn đến lý do chưa hình thành chuỗi trong xây dựng, các câu trả lời cũng được mã hóa tương tự tư 1 đến 5, tương với (1) là hoàn toàn không đúng, (5) là chính xác. Kết quả tổng hợp theo từng nhóm đối tượng, sau đó tính giá trị trung bình (Mean) thể hiện ở Bảng 2.
(Bảng 2: Kết quả phân tích nguyên nhân chưa hình thành chuỗi cung ứng)
|
TT
|
Nội dung
|
Chủ đầu tư
|
Nhà thiết kế
|
Nhà thầu
|
Nhà cung cấp
|
|
1
|
Làm ăn quy mô nhỏ
|
3.7
|
3.7
|
4.2
|
3.6
|
|
2
|
Xây dựng phân mảnh quá nhỏ lẻ
|
3.4
|
3.4
|
3.4
|
3.3
|
|
3
|
Các chủ thể ít quan hệ
|
2.6
|
2.9
|
2.6
|
2.3
|
|
4
|
Quan hệ giữa các chủ thể không minh bạch
|
3.3
|
3.8
|
3.9
|
3.6
|
|
5
|
Quy định nhà nước thiếu chặt chẽ, không động viên
|
3.3
|
3.9
|
3.8
|
3.5
|
|
6
|
Tiêu chuẩn kỹ thuật của vật liệu không rõ ràng
|
3.3
|
4.2
|
4.6
|
4.4
|
|
7
|
Ít phương án chọn lựa thay thế
|
3.1
|
3.2
|
4.5
|
4.1
|
|
8
|
Cung ứng theo chuỗi sẽ cần nhiều thủ tục
|
2.6
|
1.9
|
2.1
|
2.3
|
Nhận xét: 4 đối tượng đều đồng thuận với các ý kiến: làm việc quy mô nhỏ, quan hệ giữa các chủ thể không minh bạch, quy định nhà nước thiếu chặt chẽ, không động viên khuyến khích, tiêu chuẩn kỹ thuật vật liệu không rõ ràng là các nguyên nhân dẫn đến chưa hình thành chuỗi cung ứng. Ý kiến về đặc điểm của ngành Xây dựng phân mảnh quá nhỏ lẻ, ít phương án thay thế cũng được nhiều người trả lời coi là lý do chưa hình thành chuỗi. Còn ý kiến cung ứng theo chuỗi sẽ cần nhiều thủ tục nhận được nhiều phản hồi trái ngược nhau. Có quan điểm cho rằng đó không phải là lý do, nhưng cũng có người cho rằng đó thực sự là nguyên nhân chưa hình thành chuỗi.
b. Bàn luận kết quả
Từ kết quả khảo sát cho thấy mức độ nhận thức của các chủ thể về chuỗi cung ứng trong xây dựng nhìn chung còn hạn chế. Nguyên nhân mức độ nhận thức hạn chế là:
- Một số người được hỏi chưa biết, chưa nghe đến vấn đề được hỏi. Tức là họ chưa được tiếp cận với những thuật ngữ, những khái niệm này, đối với họ hoàn toàn là mới. Như vậy, có thể thấy việc phổ biến kiến thức, thông tin tuyên truyền là rất ít hoặc công tác này thực hiện chưa hiệu quả.
- Nhiều người được hỏi đã có biết đến vấn đề nhưng chưa có cái nhìn thực sự đúng. Nguyên nhân có thể do họ chưa được tập huấn, chưa tham gia hội thảo, lan truyền kinh nghiệm, họ có ít cơ hội để gặp gỡ và học hỏi từ những người có kiến thức và giàu kinh nghiệm. Qua các ý kiến trả lời cũng có thể nhận thấy một số đối tượng tìm hiểu được vấn đề qua sách báo, hội thảo, chứng tỏ đây là một kênh tốt để nâng cao nhận thức của mọi người.
- Có một số vấn đề được đưa vào câu hỏi đã nhận được khá nhiều quan điểm khác nhau. Có thể bởi người được hỏi làm việc tại các đơn vị khác nhau, từ chủ đầu tư, nhà thiết kế, nhà thầu chính, nhà cung cấp. Do lợi ích của các đối tượng khác nhau nên quan điểm khác nhau, sợ bị ảnh hưởng đến lợi ích của mình.
- Trong cùng đối tượng khảo sát cũng có nhiều ý kiến không đồng nhất. Đó có thể do môi trường làm việc của họ chưa được tiếp cận với nhiều các tài liệu liên quan, hoặc có thể người khảo sát ở các vị trí công việc khác nhau sẽ có cách nhìn nhận khác nhau, như trên góc độ của một kỹ sư thì sẽ nhận định khác với những người là quản lý cấp cao…
- Do quy định của nhà nước thiếu chặt chẽ, không yêu cầu bắt buộc nên mọi người không thi hành và không có chính sách động viên khuyến khích nên cũng không lôi kéo được mọi người thực hiện.
Nhóm tác giả đã rất cố gắng để khảo sát từng nhóm đối tượng và đa dạng các vị trí công tác tuy nhiên chủ yếu những người tham gia khảo sát đang làm việc trên công trường hoặc nhân viên các phòng chức năng. Số cán bộ quản lý cấp cao, những người có vai trò trong chiến lược hoạt động của đơn vị chiếm tỷ lệ khiêm tốn. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng cho thấy nhận thức hiện nay của giới xây dựng là tương đối hạn chế với vấn đề nghiên cứu.
Nhân tố đầu tiên và đóng vai trò quan trọng để áp dụng chuỗi cung ứng vào xây dựng là nhận thức và kiến thức. Phần lớn các chủ thể tham gia thiếu nhận thức về chuỗi cung ứng trong xây dựng. Kiến thức về vấn đề này còn hạn chế cả về nội dung lẫn phạm vi được truyền bá. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức và trang bị kiến thức về chuỗi cung ứng xây dựng theo mục tiêu bền vững là vấn đề cấp thiết. Giải quyết vấn đề này trước hết cần hoàn chỉnh hệ thống pháp luật về xây dựng, ban hành các chính sách mang tính khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp xây dựng mô hình chuỗi cung ứng theo tiêu chí xây dựng bền vững; tăng cường các hoạt động tuyên truyền, đào tạo và bồi dưỡng kiến thức về chuỗi cung ứng trong xây dựng; đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học gắn với hoạt động sản xuất của doanh nghiệp xây dựng; xây dựng hệ thống công nghệ thông tin để tiếp cận với những kiến thức mới, nhanh, hiệu quả.
3. Kết luận và kiến nghị
Qua khảo sát thực tế đã cho thấy mức độ nhận thức về chuỗi cung ứng trong xây dựng còn rất khiêm tốn, dẫn đến việc áp dụng mô hình chuỗi cung ứng xây dựng hạn chế và chưa mang lại nhiều hiệu quả. Vì vậy, cần có các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức của các đối tượng là chủ đầu tư, nhà thiết kế, nhà thầu và nhà cung cấp như: Xây dựng và hoàn thiện cơ sở pháp lý, đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu và phổ biến kiến thức cho các đối tượng. Từ đó, giúp doanh nghiệp nhận thức đầy đủ và quan tâm đến việc áp dụng mô hình chuỗi cung ứng trong hoạt động sản xuất kinh doanh của ngành xây dựng, đem lại hiệu quả và lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp xây dựng.