Mười năm nghiên cứu khoa học của Viện Nghiên cứu Kiến trúc
Mười năm qua kể từ ngày 11/4/1996 hợp nhất Trung tâm Nghiên cứu Kiến trúc Bộ Xây dựng và Viện Tiêu chuẩn hoá xây dựng nay là Viện Nghiên cứu Kiến trúc đã không ngừng phát triển với nhiệm vụ chính trị trọng tâm là nghiên cứu khoa học với hai mảng: nghiên cứu phát triển kiến trúc và tiêu chuẩn hoá xây dựng. Kết quả nghiên cứu các đề tài, dự án mà Viện Nghiên cứu đã được ứng dụng vào đời sống xã hội.
Do bám sát nhu cầu thực tế của xã hội và nhiệm vụ quản ly Nhà nước của Bộ Xây dựng nên các đề tài dự án của Viện đề xuất thực hiện nghiên cứu và triển khai thực hiện đều mang lại hiệu quả thiết thực cho xã hội, thực hiện các chương trình trọng điểm của Nhà nước và công tác quản lý ngành của Bộ, đóng góp một phần quan trọng vào các quyết sách, đường lối, chính sách và định hướng phát triển kiến trúc, kinh tế xã hội từng vùng dân cư của Đảng và Chính phủ, phục vụ tốt cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Một số đề tài, dự án phục vụ kịp thời cho Chương trình 135, phát triển kinh tế xã hội miền núi của Chính phủ, Chương trình xoá đói giảm nghèo cho các xã khó khăn ở vùng sâu vùng xa, đặc biệt đóng góp thành công Chương trình giúp đỡ tỉnh Lào Cai, Chương trình kiên cố hoá trường học của Chính phủ, phục vụ cho công tác đổi mới và nâng cao chất lượng hệ thông chính trị ở cơ sở xã, phường, thị trấn theo Nghị quyết số 17/NQ/TW ngày 18/3/2002 của Hội nghị lần thứ V BCHTW khoá 9.
Trong 10 năm qua Viện đã được Bộ Xây dựng giao thực hiện 6 đề tài cấp Nhà nước trong đó có 5 đề tài đạt loại xuất sắc; 27 đề tài cấp Bộ trong đó có 8 đề tài đạt loại xuất sắc, 14 đề tài đạt loại khá; 18 dự án điều tra khảo sát trong đó có 9 dự án đạt loại xuất sắc, 8 dự án đạt loại khá, 1 dự án dang chờ nghiệm thu; lập 6 quy chuẩn xây dựng trong đó 3 quy chuẩn đã ban hành, 3 quy chuẩn đang lập dự thảo, biên soạn và tổ chức biên soạn 73 tiêu chuẩn trong đó có 46 tiêu chuẩn đã được ban hành, 27 tiêu chuẩn đã và đang được hoàn thiện để trình Bộ; 49 thiết kế điển hình đã được Bộ ký ban hành, 17 thiết kế điển hình đã và đang được thực hiện. Các đề tài dự án có nội dung đa dạng bao trùm cả bề rộng và bề sâu về các lĩnh vực :
1. Lĩnh vực bảo tồn và di sản kiến trúc: Tiêu biểu là các đề tài hợp tác: Nghiên cứu bảo tồn tôn tạo phát triển khu phố cổ Hà Nội, Nghiên cứu bảo tồn & tôn tạo kiến trúc các công trình tôn giáo tín ngưỡng, Kiến trúc truyền thông đặc trưng các vùng lãnh thổ Việt Nam.
2. Lĩnh vực nghiên cứu về lý luận, phê bình kiến trúc đã hướng tới tiêu chí phát triển nền kiến trúc Việt Nam phát triển phát triển bền vững tiên tiến & hiện đại, giàu bản sắc Việt Nam theo quan điểm của Đảng, phù hợp với điều kiện khí hậu & nếp sống của dân tộc Việt Nam. Các đề tài nghiên cứu khoa học mang tính định hướng như: Điều tra đánh giá kiến trúc các công trình do nước ngoài đầu tư tại Việt Nam từ 1988 - 1997 phục vụ cho định hướng phát triển kiến trúc trong giai đoạn mới Định hướng phát triển kiến trúc Việt Nam theo quan điểm gìn giữ & phát huy bản sắc dân tộc Nghiên cứu lĩnh vực quy hoạch kiến trúc nông thôn theo hướng công nghiệp hoá CNH, hiện đại hoá HĐH, Nghiên cứu định hướng phát triển kiến trúc quy hoạch các điểm dân cư tập trung phục vụ phát triển kinh tế xã hội tỉnh Lào Cai Nghiên cứu tác động của công tác phê bình - lý luận kiến trúc quy hoạch đối với việc hoàn thiện & nâng cao chất lượng kiến trúc & quy hoạch đô thị Điều tra thực trạng chất lượng kiến trúc & đề xuất chính sách kiến trúc nhà cao tầng tại các thành phố của Việt Nam.
3. Lĩnh vực nghiên cứu phát triển kiến trúc đã đi sâu phân tích đánh giá thực trạng kiến trúc ở các vùng miền làm cơ sở lý luận để đề xuất những chính sách phát triển các thể loại công trình ở đô thị, các vùng miền trong cả nước, giúp Bộ có cơ sở chỉ đạo, quản lý & đầu tư xây dựng có hiệu quả. Các đề tài nghiên cứu cơ bản có tính định hướng cho kiến trúc Việt Nam như: Phát triển kiến trúc nhà ở tại các đô thị Việt Nam đến năm 2010 Chiến lược phát triển kiến trúc Việt Nam đến năm 2020 phục vụ cho sự nghiệp CNH, HĐH Nghiên cứu phát triển nhà ở đồng bằng sông Cửu Long phục vụ cho giải toả nhà trên hệ thống kênh rạch di chuyển theo Nghị định 40CP của Chính phủ Nghiên cứu đề xuất các tiêu chí & giải pháp kiến trúc quy hoạch phục vụ xây dựng khu du lịch sinh thái trong điều kiện Việt Nam.
4. Lĩnh vực tiêu chuẩn: Tổ chức biên soạn & soát xét trình Bộ ban hành các Tiêu chuẩn, Quy chuẩn xây dựng. Đó là những công cụ quan trọng rất cần cho các cơ quan quản lý, đầu tư xây dựng sử dụng để lập dự án đảm bảo tính chính xác, tiết kiệm vốn, tốn ít thời gian. Các quy chuẩn giúp Bộ có cơ sở để quản lý trong lĩnh vực xây dựng cơ bản & thực thi Luật Xây dựng trong phạm vi cả nước. Các đề tài tiêu biểu như: Cấu trúc bộ Tiêu chuẩn xây dựng Việt Nam phù hợp với chính sách đổi mới, hội nhập khu vực & quốc tế. Quy hoạch đồng bộ hệ thống TCXDVN đến năm 2010 Nghiên cứu phương pháp luận của việc xây dựng & quản lý tiêu chuẩn & thiết kế điển hình trong việc xây dựng. Nghiên cứu biên soạn áp dụng các TCXD của các nước Asean phục vụ định hướng phát triển công tác tiêu chuẩn hoá xây dựng, hội nhập với các nước trong khu vực & quốc tế Lập quy chuẩn xây dựng công trình đảm bảo cho người tàn tật tiếp cận và sử dụng, 3 tập Quy chuẩn xây dựng Việt Nam, tiêu chuẩn thiết kế nhà cao tầng...
5. Lĩnh vực thiết kế điển hình được tăng cường, phục vụ kịp thời các chủ trương của Chính phủ và phục vụ xã hội. Các cán bộ của Viện đã thực hiện các dự án Điều tra thực trạng sử dụng tiêu chuẩn Điều tra trường mầm non với sự nghiệp giáo dục Điều tra đáng giá tình hình xây dựng trụ sở cơ quan cấp tỉnh, quận, huyện, thống nhất hoá và tiêu chuẩn hoá công trình trụ sở cơ quan; Điều tra đánh giá hiện trạng sử dụng cơ sở vật chất hành chính xã, đề xuất qui mô hợp lý. Đã thiết kế điển hình và trình Bộ ban hành 99 mẫu nhà lớp học, trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở và 44 mẫu các loại trường áp dụng cho miền núi, phục vụ Chương trình kiên cố hoá trường học của Chính phủ. Các thiết kế điển hình về nhà ở chung cư nhiều tầng cho đô thị, trung tâm văn hoá cụm xã, trụ sở cơ quan cấp xã, huyện, tỉnh phục vụ đề án HĐH công sở. Các TKĐH trường học, nhà ở sử dụng vật liệu tại chỗ nhằm phát triển nông thôn & giúp tỉnh Lào Cai xoá đói giảm nghèo.
6. Lĩnh vực nghiên cứu sáng tác kiến trúc & tư vấn thiết kế kiến trúc nhằm đưa kết quả nghiên cứu ứng dụng vào thực tế cuộc sống. Hàng năm, cán bộ của Viện đã thiết kế & tư vấn thiết kế hàng trăm công trình lớn đã được xây dựng ở nhiều địa phương trong cả nước, gồm nhiều thể loại công trình như giáo dục, y tế, viễn thông, thể thao, vui chơi giải trí, thương mại, khách sạn, trụ sở làm việc, nhà ở ký túc xá v.v.... Năm 1999 thực hiện 388 công trình, năm 2000 thực hiện 404 công trình, 2001 thực hiện 470 công trình, năm 2002 thực hiện 533 công trình, năm 2003 thực hiện 199 công trình, năm 2004 thực hiện 364 công trình, năm 2005 thực hiện 299 công trình trong tất cả các lĩnh vực.
Một số công trình tiêu biểu như: Nhà họp BCHTW Đảng, dự án tiền khả thi Trung tâm Hội nghị quốc gia, Ngân hàng Công thương Ba Đình, trụ sở Bộ Khoa học Công nghệ & Môi trường phương án đoạt giải nhất cuộc thi, nhà văn hoá huyện bản vùng núi phía bắc phương án đoạt giải nhất cuộc thi năm 2001, trụ sở HĐND & UBND tỉnh Bắc Ninh giải thưởng kiến trúc quốc gia năm 2002, UBND & HĐND tỉnh Phú Thọ, nhà ở Đại Kim, Định Công, khu nhà ở di dân giải phóng mặt bằng Kim Liên - La Thành, ký túc xá lưu trữ văn phòng I, khu biệt thự của học viện Nguyễn Ái Quốc, nhà ở cho người nước ngoài thuê, các biệt thự tư nhân...
Lĩnh vực hoạt động tư vấn thiết kế xây dựng khá rộng, từ quy hoạch chi tiết, lập dự án & thiết kế công trình, thẩm định dự án, giám sát chất lượng cho nhiều công trình ở nhiều địa phương trong cả nước. Qua đó chúng ta đã phát huy tính năng động sáng tạo của cán bộ, áp dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn của xã hội một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất, đồng thời rút kinh nghiệm bổ trợ lại cho công tác nghiên cứu cả về chuyên môn và kinh tế.
7. Lĩnh vực đo lường kiểm định: Mặc dù máy móc thiết bị được trang bị cho công tác hợp chuẩn trước kia chưa phù hợp với công tác kiểm định chất lượng công trình hiện nay, song cán bộ Viện đã năng động sáng tạo và có quyết tâm phấn đấu đạt được những kết quả nhất định. Lực lượng làm công tác đo lường kiểm định rất mỏng, song đã thực hiện nghiên cứu được 2 đề tài Nghiên cứu đánh giá công tác kiểm chuẩn các thiết bị thử nghiệm xây dựng & xây dựng quy trình kiểm mẫu chuẩn; Máy thử vật liệu & thiết bị kiểm định lực, quy trình kỹ thuật phân định thang lực cho máy thử vật liệu bằng phương pháp nén. Mỗi năm Viện đã kiểm định & giám sát thi công hơn 50 công trình, thực hiện nhiều hợp đồng tư vấn giám sát, thẩm định hồ sơ thiết kế & tổng dự toán hàng trăm công trình.
8. Lĩnh vực thông tin, báo chí: Để tuyên truyền đưa kết quả nghiên cứu vào đời sống xã hội, Viện đã xuất bản Tạp chí Kiến trúc Việt Nam, Tạp chí đã xuất bản hàng năm 3 kỳ, đến 2005 đã xuất bản 12 kỳ trong một năm. Các ấn phẩm được xã hội đánh giá cao. Tác phẩm Thăng Long Hà Nội mười thế kỷ đô thị hoá đã được Giải thưởng kiến trúc quốc gia 1996. Ấn phẩm Kiến trúc công trình công cộng được tặng Giải thưởng kiến trúc quốc gia 1996. Ấn phẩm Nhà ở nông thôn truyền thống và cải tiến - Giải thưởng kiến trúc quốc gia 1996 Ấn phẩm Paris đôi bờ sông Seine - Giải thưởng kiến trúc quốc gia 1998. Ấn phẩm Kiến trúc và khí hậu nhiệt đới Việt Nam - Giải thưởng kiến trúc quốc gia 1998. Tạp chí kiến trúc Việt Nam - Giải thưởng kiến trúc quốc gia 1996. các ấn phẩm được xã hội đánh giá cao như: Mẫu nhà dân tự xây, Mẫu nhà ở đồng bằng sông Cửu Long, ISO 9000: giải thích và hướng dẫn áp dụng trong xây dựng Bàn về vấn đề dân tộc và hiện đại trong kiến trúc Việt Nam, Bảo tồn di sản kiến trúc cảnh quan Hà Nội. Dự án hợp tác với tổ chức CECI-Canada Mẫu thiết kế xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng nông thôn.
Một số cán bộ của Viện đã và đang tham gia giảng dạy ở các trường đại học và trung học, gắn công tác nghiên cứu khoa học với công tác đào tạo cán bộ trẻ cho đất nước; tham gia phổ biến Quy chuẩn, Tiêu chuẩn XDVN cho cán bộ chủ chốt ở các địa phương cả 3 miền đất nước. Các chuyên gia đầu ngành của Viện còn phối hợp với Đài Truyền hình tuyên truyền phổ biến kiến thức và thẩm mỹ kiến trúc tới nhân dân, nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm trong xây dựng bảo vệ di tích và cảnh quan môi trường sống ở nông thôn và các đô thị.
Minh Tâm