Thiết kế đô thị - kết nối và phát triển
Cho đến bây giờ - những năm đầu của thế kỷ 21 ở Việt Nam, gần như các nhà quy hoạch đô thị bao gồm cả những giảng viên về quy hoạch đô thị và những người làm công tác quản lý đô thị đã có trong đầu hai cụm từ Thiết kế đô thị. Sau hơn nửa thập kỷ kể từ gần đây, khái niệm này đã thâm nhập đời sống thiết kế và quy hoạch đô thị thường được gắn kết trong hai chữ Thiết kế Quy hoạch. Đó là sự nỗ lực của những nhà lý luận quy hoạch đô thị, cơ quan quản lý quy hoạch là Bộ Xây dựng và các Hội nghề nghiệp như Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam hay Hội Kiến trúc sư Việt Nam... và còn nhiều lắm những người yêu nghệ thuật tạo dựng hình ảnh không gian đô thị.
Thật nhanh khi chỉ hơn 5 năm mà công tác này đã được đưa vào Luật Xây dựng, các nghị định liên quan như Nghị định về quy hoạch xây dựng, Nghị định về quản lý kiến trúc đô thị, Thông tư hướng dẫn... đặc biệt là các nhà quy hoạch đã có thể đầu tư công tác thiết kế đô thị với sự hỗ trợ tài chính qua Quyết định 06 về Giá quy hoạch xây dựng trong đó có kinh phí cho phần việc này. Nhanh, vì ở một số quốc gia khác trong khu vực châu Á tuy đã có bề dày hàng chục năm về việc triển khai thiết kế đô thị trong hệ thống quy hoạch, nhưng hệ thống văn bản pháp luật thì vẫn chưa có. Tất nhiên không so sánh nào hoàn toàn chính xác, hình ảnh đô thị trên thực tế vẫn là hiệu quả cuối cùng của mọi ý tứ trong văn bản pháp luật.
Nhìn lại vài năm trước đây, tranh luận khoa học về thiết kế đô thị và Quy hoạch đô thị thật sự sôi nổi và hấp dẫn - vì đó chính là sự soi rọi bản thân trong quá trình chiêm nghiệm lý luận quy hoạch đô thị ở Việt Nam - vốn là nền lý luận nhập khẩu và chuyển hoá theo hoàn cảnh kinh tế xã hội ở Việt Nam. Chính sự tranh luận này đã làm phong phú và rõ hơn công tác thiết kế đô thị ở Việt Nam. Ở Trung Quốc, công tác này bây giờ đã thực sự không còn khác biệt trong nhận thức, các nhà thiết kế đô thị hoàn toàn vận hành theo cơ chế thị trường.
Bộ Xây dựng đang chỉ đạo đúc rút kinh nghiệm về hai đồ án thiết kế đô thị thí điểm cho Khu trung tâm đi bộ thành phố Đà Lạt và một khu du lịch Đồ Sơn cùng với những đồ án lồng ghép phần thiết kế đô thị vào quy hoạch chung xây dựng và chi tiết xây dựng đô thị do các địa phương đang triển khai cùng với các nhà tư vấn quy hoạch. Viện Quy hoạch đô thị nông thôn đã thực hiện đề tài hướng dẫn thiết kế đô thị cho các không gian công cộng quảng trường, trục đô thị lớn - nơi mà chính quyền đô thị có khả năng thực hiện dễ dàng hơn về thiết kế cảnh quan đô thị so với các khu nhà dân hoặc các công trình dân dụng khác có số vốn hầu hết của tư nhân. Đề tài đã được Hội đồng cấp Bộ đánh giá xuất sắc với sự tham gia của nhiều nhà quy hoạch đô thị - thiết kế đô thị của Việt Nam.
Như vậy cho đến nay có thể nói chúng ta đã tạm Kết nối được 3 mảng kiến trúc nền tảng để có thể đưa thiết kế đô thị vào cuộc sống:
- Lý luận chung: khái niệm, định nghĩa, kinh nghiệm quốc tế, nghiên cứu tổng hợp.
- Văn bản pháp luật kèm theo hướng dẫn: Nghị định 08, Thông tư 15 và các hướng dẫn mang tính gợi ý Khung.
- Các đồ án thí điểm và đồ án đã áp dụng trong thực tế: đồ án thí điểm của Bộ Xây dựng, một số đồ án thiết kế đô thị đã thực hiện.
Hiện nay, rất nhiều cơ quan quản lý đô thị, đơn vị tư vấn đang chờ Bộ Xây dựng ban hành hướng dẫn Thiết kế đô thị để các địa phương thực hiện theo đúng Nghị định 08 về Quy hoạch xây dựng. Sau khi hướng dẫn này được ban hành, chắc chắn sẽ còn cả một chặng đường thử nghiệm tính hiệu quả của Hướng dẫn trong thực tế trong hoàn cảnh của Việt Nam. Đã có khá nhiều tài liệu liên quan đến Thiết kế đô thị trên thế giới được phổ biến ở Việt Nam. Hiện đang có cuốn sổ tay hướng dẫn Thiết kế đô thị của England. Tài liệu này đã được nhóm nghiên cứu đề tài thiết kế đô thị cho không gian công cộng Viện Quy hoạch đô thị nông thôn áp dụng và lồng ghép với điều kiện và quá trình thiết kế - quy hoạch ở Việt Nam.
Nội dung bao gồm 6 bước tiến hành nghiên cứu thiết kế đô thị:
1. Công tác chuẩn bị
2. Đánh giá hiện trạng
3. Tạo cấu trúc đô thị
4. Thiết lập liên kết
5. Thiết kế chi tiết
6. Thực hiện và chuyển giao
7. Quy chế và Hướng dẫn thiết kế
Thiết kế đô thị đã và đang được đón nhận như một sự tiếp nối để định hình lại diện mạo đô thị ngay từ trong suy nghĩ, nhận thức và kỹ năng cho các nhà quản lý, nhà thiết kế - quy hoạch đô thị, giảng viên và sinh viên tại khoa kiến trúc và quy hoạch đô thị cũng như ngay cả người dân đô thị.
Phải chăng đó là sự kết nối và phát triển một công cụ có thể đáp ứng nhu cầu tổ chức không gian Sống có thẩm mỹ của đô thị.
KTS. Ngô Trung Hải
Nguồn tin: Hội thảo Khoa học Những vấn đề về nội dung và phương pháp quy hoạch đô thị tại Hải Dương, ngày 21/10/2006